maandag 12 mei 2025

Wat leert het succes van lokale politieke partijen ons over democratische besluitvorming? Dat was de hoofdvraag van de Jan van Zanen-lezing die op 9 mei bij de VNG gehouden werd door John Bijl, directeur van het Periklesinstituut, begeleider van gemeenteraden en columnist bij Binnenlands Bestuur.

De opkomst van lokale partijen

John Bijl nam zijn toehoorders mee in de opkomst van lokale partijen tegen de achtergrond van hoe onze democratie is bedoeld. Lokale partijen zijn geworteld in de praktijk en gericht op praktische oplossingen en herkenbare vertegenwoordiging, maar geen enkele politieke partij kan blijven bestaan zonder gedeelde beginselen, een 'gedeeld kompas', betoogde hij. 'In toon en houding vertegenwoordigen lokale partijen wat je ‘pragmatisch-rechts’ zou kunnen noemen.'

'Mensen die samen verantwoordelijkheid nemen voor hun gemeenschap'

Lokale partijen laten volgens Bijl zien 'hoe politieke partijen weer gemeenschappen kunnen zijn, waarin ideeën rijpen, waarin leden betrokken zijn en waarin politiek begint bij het delen van waarden niet alleen bij het halen van stemmen. Ze laten zien dat democratie niet alleen draait om regels, instituties of procedures, maar vooral om mensen die samen verantwoordelijkheid nemen voor hun gemeenschap.'
Misschien is wel de mooiste les van de groei van lokale partijen dat democratie geen streven naar gelijkheid of eenvormigheid is, maar een oefening in verscheidenheid.

Wat er moet veranderen

Volgens Bijl moeten 3 dingen veranderen:
  • Lokale partijen moeten eindelijk toegang krijgen tot structurele financiering.
  • We moeten ook kijken naar de aard van de financiering van landelijke én lokale partijen. Die moet  gericht zijn op het versterken van het vermogen een vereniging te zijn. Partijen hebben een maatschappelijke verantwoordelijkheid, en niet alleen een bestuurlijke verantwoordelijkheid.
  • Leg vast dat lokale partijen volwaardige politieke bewegingen zijn en de gemeente de bakermat is van onze democratie. In dat licht zou het logisch zijn om niet de Provinciale Staten maar de gemeenteraden de leden van de Eerste Kamer te laten kiezen. Gemeenteraden zijn dichter in de samenleving geworteld.
Bijl waarschuwde nog voor ideeën als een kiesdrempel of het districtenstelsel: 'Die lijken aantrekkelijk maar brengen grote risico’s met zich mee. Ze centraliseren de macht en drukken kleinere partijen weg. Politieke representatie verschraalt, terwijl persoonsdemocratie verder wordt opgedrongen in een systeem dat daar formeel helemaal niet voor bedoeld is.'

Reactie Jan van Zanen

Jan van Zanen bedankte de VNG en het Kennispunt voor Lokale Politieke Partijen voor de organisatie van de jaarlijkse Jan van Zanen-lezing en John Bijl voor zijn lezing 'Politiek als lokale belofte': 'Deze is de moeite waard op weg naar de gemeenteraadsverkiezingen van 18 maart 2026.'

Achtergrond

Tijdens zijn voorzitterschap van de VNG heeft Jan van Zanen zich ingezet voor een gelijk speelveld voor lokale partijen binnen de lokale politiek én binnen de VNG. Bij zijn afscheid in 2023 werd als blijk van waardering de jaarlijkse Jan van Zanen-lezing over lokale politieke partijen ingesteld.