De transitie naar een circulaire economie wordt steeds urgenter voor een duurzame, gezonde en veilige leefomgeving in Nederland. In dit paper, voortgekomen uit consultatierondes met gemeenteambtenaren, benadrukt de VNG dat circulaire economie geen nice to have maar een must have is voor een toekomstbestendige Nederlandse samenleving.
Huidige stand van zaken
Deze transitie heeft met de lanceringen van het Grondstoffenakkoord en het Nationaal Programma Circulaire Economie (NPCE) een flinke duw richting de volgende fase gekregen. Ook andere maatregelen zoals de invoer van de Uitgebreide Producentenverantwoordelijkheid (UPV) en de ontwikkelingen rondom het Circulair Materialenplan (CMP) dragen hieraan bij.
Veel Nederlandse gemeenten nemen al actieve rollen op zich in deze transitie. Zij fungeren als opdrachtgevers, inkopers, werkgevers, facilitators, handhavers en toezichthouders, met aandacht voor producten en diensten met lage milieu-impact en circulaire productie. Specifieke voorbeelden van gemeenten tonen aan dat er al aanzienlijke stappen worden gezet. De wil is er en aan enthousiasme ontbreekt het deze koplopende gemeenten zeker niet.
We benadrukken echter dat er meer nodig is om echte systeemverandering te bewerkstelligen. De huidige voortgang is nog onvoldoende om de doelstellingen voor een volledig circulaire economie in 2050 te halen.
Knelpunten
- Een belangrijk knelpunt is dat niet alle gemeenten de urgentie voelen of in staat zijn om de benodigde veranderingen door te voeren. Dit komt vaak door een gebrek aan visie, plannen, uitvoeringskracht en financiering.
- Daarnaast zijn er problemen met bestaande wet- en regelgeving. Circulaire en klimaatdoelen werken elkaar geregeld tegen, in plaats van dat ze elkaar versterken.
- Ook loopt de coördinatie tussen verschillende overheidslagen nog niet gestroomlijnd, onder andere door gebrek aan duidelijke rolverdeling.
- Verder ontbreekt het gevoel van urgentie wat betreft de circulaire transitie momenteel breed in de samenleving: circulaire economie is voor veel mensen nog een ver-van-hun-bedshow.
Aanbevelingen
Gemeenten zijn cruciale spelers in de circulaire economie vanuit een grote variëteit aan rollen. Graag zetten we als VNG, als gemeenten, een stap vooruit. We vragen daartoe aan het rijk: ondersteun gemeenten in hun rollen, niet alleen vanuit aanjagende maatregelen, maar ook organiserend en verplichtend. Om de transitie naar een circulaire economie te versnellen, is het essentieel dat de rijksoverheid voorbeeldgedrag vertoont en rollen op zich neemt die alleen zij kan vervullen.
De aanbevelingen in dit position paper richten zich op 4 cruciale aspecten (randvoorwaarden) waarop het rijk zijn rol kan versterken en die voorwaardelijk zijn voor de versnelling van de transitie naar een circulaire economie:
Stel duidelijke normering en wetgeving op voor een circulaire economie
Creëer een wetgevingskader dat circulaire economie bevordert. Normering en wetgeving moeten een speelveld creëren dat gunstig is voor de partijen die bijdragen aan de circulaire economie en moeten daarmee innovatie stimuleren. Geef daarnaast duidelijke grenzen aan wat nationaal en wat Europees moet worden geregeld.
Hoewel alle aanbevelingen in dit document van belang zijn, is effectieve wet- en regelgeving cruciaal voor het bewerkstelligen van de transitie naar een circulaire economie.
Stel een heldere visie en governancestructuur op met middelen voor de transitie naar een circulaire economie
Ontwikkel een duidelijke visie en een governancestructuur voor de transitie. Deze visie moet een transitiepad met heldere prioriteiten uitzetten en de verantwoordelijkheden van alle betrokken partijen benoemen. Zo ligt er naast het aanjagen van het nieuwe circulaire systeem ook een taak bij de rijksoverheid om in te zetten op het af- en ombouwen van huidige lineaire systeem. Daag verder partijen uit om vanuit hun achterban heldere input en bijdragen te leveren.
De governancestructuur moet ervoor zorgen dat de visie wordt uitgevoerd en dat er voldoende coördinatie is tussen alle partijen. Bijbehorend budget, bij voorkeur in de vorm van een structurele financiële prikkel, moet ervoor zorgen dat alle partijen ook daadwerkelijk aan de slag kunnen.
Organiseer landelijke monitoring van de transitie naar de circulaire economie
Zet een systeem op voor het monitoren van de voortgang van de circulaire transitie. Monitoring moet inzicht geven in de voortgang van de transitie en de effecten van de inspanningen. Ontwikkel meetmethodes en evaluatie-instrumenten die de impact van activiteiten op circulaire economie beoordelen. We pleiten voor de ontwikkeling van een monitor voor gemeenten, waarbij impact identificeren, doelstellingen opstellen en in- en output meten centraal staan.
Coördineer de oprichting en doorontwikkeling van kennisplatforms
Richt kennisplatforms op waar nodig en ontwikkel ze door om kennisdeling en implementatie te ondersteunen. Kennisplatforms moeten gemeenten en andere organisaties ondersteunen bij het delen van kennis en best practices. Bij de doorontwikkeling hoort ook ondersteuning bij de implementatie van die opgedane kennis. Het rijk kan goede afstemming tussen de verschillende kennisplatforms waarborgen en deze integreren in een bredere governancestructuur. Geef hierbij ook ruimte aan de VNG om gemeenten te voorzien van kennis en expertise.
Tot slot
De huidige inspanningen voor de circulaire economie zijn onvoldoende om de doelstellingen voor 2030 en 2050 te halen. In het streven naar een duurzame, gezonde en veilige leefomgeving, doen we daarom de oproep namens gemeenten om van het NPCE écht een nationaal programma te maken, waarin iedere partij de rol oppakt die het beste bij haar past.
We vragen de rijksoverheid daarbij om vanuit de genoemde aanbevelingen een stevigere leiderschapsrol op zich te nemen, waarmee ze andere partijen, waaronder gemeenten, faciliteert in hun rollen. We erkennen hierbij de al ingezette koers en inspanningen van het ministerie van IenW vanuit het NPCE, de ontwikkeling van de CE-wet met ruimte voor normeren en beprijzen, de invoering van het UPV, de verkenning van een sterkere samenwerking tussen regio en rijk met aandacht voor governance en de ontwikkeling van het Circulair Materialenplan.
We benadrukken de bereidheid van de VNG en onze achterban om de schouders onder de transitie naar een circulaire economie te zetten. De huidige middelen van de VNG voor ondersteuning van gemeenten in de transitie naar een circulaire economie schieten echter ruimschoots tekort. De VNG gaat daarom graag in gesprek met de staatssecretaris over de 4 bovengenoemde aanbevelingen.