04. Na de installatie
-
De periode gedurende welke er een samenloop zal zijn tussen het wethouderschap en het raadslidmaatschap, vangt aan op het moment van de stemming voor gemeenteraadsverkiezingen en eindigt op het moment waarop de wethouders aftreden (artikel 36b, lid 2 onder a van de Gemeentewet).
Het moment waarop die periode aanvangt, is daarmee helder. Over het moment waarop die periode eindigt, valt het volgende te melden.
Die periode eindigt wanneer, na de verkiezing van de leden van de raad, de wethouders aftreden op het moment dat de raad ten minste de helft van het met inachtneming van artikel 36 van de Gemeentewet bepaalde aantal wethouders heeft benoemd en deze benoemingen zijn aanvaard.
De betreffende wethouder blijft dus in zijn of haar functie totdat de raad in nieuwe samenstelling het vereiste aantal wethouders heeft benoemd. Het einde van de periode is daarmee niet gelimiteerd. Artikel 37 van de Gemeentewet kent geen tijdstip meer waarop wethouders door de raad moeten worden benoemd. De periode gedurende welke het college demissionair is, is niet aan een termijn gebonden. Achtergrond hiervan is zo te voorkomen dat er een bestuursvacuüm kan ontstaan (II, kamerstukken 27 751, Stb. 111, 28 februari 2002).
-
Dat is alleen na de verkiezingen tijdelijk toegestaan en wel op grond van artikel 13 juncto artikel 42 van de Gemeentewet. De wethouder blijft in functie en kan tijdelijk ook als raadslid functioneren, totdat in de opvolging is voorzien.
Op grond van artikel 13, eerste lid, van de Gemeentewet mag een raadslid niet tegelijkertijd het ambt van wethouder bekleden, noch in de gemeente waar hij raadslid is noch in een andere gemeente (MvT, Kamerstukken II 2000/01, 27751, 3, p. 88). Het tweede lid maakt hierop voor bepaalde gevallen tijdelijk een uitzondering. Een wethouder die bij de gemeenteraadsverkiezingen tot raadslid is gekozen kan gedurende de periode die begint op de dag van de stemming voor de gemeenteraadsverkiezingen tot het tijdstip waarop de wethouders aftreden beide functies tegelijkertijd vervullen. Op grond van artikel 42 van de Gemeentewet treden de wethouders af op het moment dat de raad in nieuwe samenstelling de helft van het aantal wethouders heeft benoemd en deze benoemingen zijn aangenomen. Deze uitzondering geldt niet voor wethouders die in een andere gemeente, dan waarin zij wethouder zijn, tot raadslid zijn gekozen (MvT, Kamerstukken II 2000/01, 27751, 3, p. 88).
Artikel 13, tweede lid, artikel 42 Gemeentewet
-
Art X 10, eerste lid Kieswet: het tijdelijk ontslag wegens zwangerschap en bevalling wordt verleend op de in het verzoek vermelde dag die ligt tussen ten hoogste zes en ten minste vier weken voor de vermoedelijke datum van de bevalling die blijkt uit een door het lid overgelegde verklaring van een arts of verloskundige. Het zwangere raadslid blijft dus in functie tot de datum van ontslag.
Pas als de vacature daadwerkelijk is ontstaan, en dat is met ingang van de ontslagdatum, kan de voorzitter van het centraal stembureau besluiten om een opvolger te benoemen. Zie X 12, eerste lid van de Kieswet en artikel W 1 van de Kieswet.
Artikel X 10, eerste lid, artikel X 12 en artikel W 1 van de Kieswet
-
Artikel 155a van de Gemeentewet regelt de instelling van een onderzoekscommissie door de raad. Op grond van dit artikel bestaat de commissie uitsluitend uit leden van de raad. Als leden van de raad na de verkiezingen niet meer terugkomen in de raad zullen deze in de commissie moeten worden vervangen.
De bevoegdheden en werkzaamheden van een onderzoekscommissie worden niet geschorst door het aftreden van de raad (lid 6). In de Nota naar aanleiding van het verslag wordt uitgelegd dat als onderzoeken gestart zijn onder de oude raad, deze na de verkiezingen worden voortgezet onder de nieuwe raad (zie Kamerstukken II 2000/01, 27 751, nr. 6, p. 36).
Artikel 155a Gemeentewet
-
De Kieswet sluit niet uit dat een raadslid zich afsplitst van zijn partij om tussentijds een nieuwe partij op te richten. Uitgangspunt van ons kiesstelsel is dat volksvertegenwoordigers op persoonlijke titel worden gekozen en benoemd. Dit uitgangspunt is gebaseerd op artikel 27 van de Gemeentewet en artikel 129 Grondwet, waarin is bepaald dat elk bindend mandaat van een lid van de raad nietig is. De volksvertegenwoordiger handelt naar eigen overtuiging en is bij stemmingen niet gebonden aan een lastgeving. Geen andere persoon of instantie kan hem rechtens bindende instructies opleggen met betrekking tot zijn stemgedrag. Het is de individuele volksvertegenwoordiger die een mandaat van de kiezer heeft gekregen.
De volksvertegenwoordiger heeft daardoor ook de mogelijkheid om tussentijds van fractie te veranderen of zelfstandig verder te gaan. De Kieswet zegt niets over de vraag of deze persoon dan wordt aangeduid als de woordvoerder van de nieuwe partij of blijft zitten als “onafhankelijk raadslid”. De daarvoor geldende regels zijn doorgaans wel in het Reglement van Orde van de raad opgenomen. Het Model-reglement van orde van de raad geeft in artikel 7 een bepaling voor de te volgen procedure. In dit model van de VNG voor de raad is bepaald dat wanneer één of meer leden van een fractie als zelfstandige fractie gaan optreden, twee of meer fracties als één fractie gaan optreden of één of meer leden van een fractie zich aansluiten bij een andere fractie, zij hiervan schriftelijk mededeling doen aan de voorzitter. Met de veranderde situatie wordt dan rekening gehouden met ingang van de eerstvolgende vergadering van de raad na de mededeling daarvan.
Ook kan een fractie besluiten om haar naam te veranderen. Dit staat de fractie vrij om te doen. De raad heeft geen zeggenschap over wijzigingen in de samenstelling, fusies en splitsingen van fracties. In principe heeft de raad ook geen zeggenschap over de naamvoering van een fractie: deze zal dikwijls gelijk zijn aan de geregistreerde aanduiding. Ook indien een raadslid zich afsplitst, heeft hij het recht een eigen fractienaam te kiezen. De raad kan wel in het reglement van orde regelen dat de fractienaam moet voldoen aan de eisen gesteld in artikel G 3, vierde lid van de Kieswet. Dit komt er op neer dat de naam van de nieuwe fractie onder meer wordt geweigerd als deze in strijd is met de openbare orde of als deze overeenkomt met of erg lijkt op de naam van een politieke groepering die al geregistreerd is voor de Tweede Kamer- of Statenverkiezingen, én daardoor verwarring te duchten is. Voor het overige is de nieuwe fractie vrij in het kiezen van een naam.
Dit betekent ook dat:
- kandidaten die op een kandidatenlijst staan en binnen die lijst/partij een onderlinge schriftelijke (en soms notariële) afspraak maken, bijvoorbeeld dat men onder bepaalde voorwaarden zal afzien van aanvaarding van het raadslidmaatschap, zich dienen te realiseren dat dergelijke afspraken nietig zijn, vanwege strijd met de Gemeentewet en de Kieswet;
- personen die tussentijds van partij veranderen hun raadslidmaatschap niet verliezen;
- als men uit een partij stapt en als eigen partij verder gaat, de verlatende partij geen middelen heeft om het raadslid uit de raad te weren.
Fractieafsplitsing en het ontstaan van een nieuwe fractie kunnen diverse praktische gevolgen hebben, te denken valt aan: fractievergoedingen en –faciliteiten, fractievoorzitterschap dan wel vertegenwoordiging in het presidium, zo nodig andere zitplaatsen in de raadszaal, bezetting in raadscommissies en eventueel de bezetting in raadscommissies door burgerraadsleden.
Als moet worden voorzien in de vacature van een raadslid dat zich heeft afgesplitst, wordt teruggegrepen op de rangschikking zoals die na de verkiezing is vastgesteld (zie artikel P 19 van de Kieswet). Het gaat daarbij om de lijst waarop degene die vervangen moet worden, oorspronkelijk is gekozen. Een tussentijds opgerichte partij heeft geen zetels behaald bij de laatst gehouden verkiezing en heeft dus geen faciliteiten bij de daaropvolgende verkiezingen. Deze partij zal ondersteuningsverklaringen moeten afleggen, een waarborgsom moeten betalen en moeten loten om een lijstnummer.
Artikel 7 van het Model Reglement van orde voor de vergaderingen en andere werkzaamheden van de raad 2018; modelverordening ambtelijke bijstand en fractieondersteuning 2018, artikel 27 Gemeentewet; Artikel P 19 en W 1 Kieswet.
-
Ja, dat kan, als het een commissielid betreft dat niet raadslid is. Als de gemeenteraad artikel 10 van de Gemeentewet (het woonplaatsvereiste) niet van toepassing heeft verklaard op commissieleden, dan hoeft een niet-raadslid dat commissielid is daar niet aan te voldoen, en kan hij als commissielid ook optreden als fractievertegenwoordiger.
-
Ja, dit is mogelijk op grond van artikel X 10 e.v. van de Kieswet. Het zieke of zwangere raadslid moet de voorzitter van de raad om tijdelijk ontslag verzoeken en een verklaring van een arts of, bij zwangerschap, een verloskundige overleggen.
Meer informatie (procedure en rechtspositionele aspecten) vindt u in onze ledenbrief hierover (3 november 2006, nr 06/156). Daarnaast heeft de Raad van State een advies uitgebracht over de specifieke situatie dat een raadslid niet zelf in staat is om een verzoek om vervanging te doen.
Artikel X 10, X 11 en X 12 Kieswet. Raad van State Advies W04.13.0104/I, 28 juni 2013, ledenbrief 06/156.
-
Het lidmaatschap van een vertegenwoordigend orgaan begint zodra positief over de toelating is besloten en deze beslissing aan de benoemde is medegedeeld. Op basis van het geloofsbrievenonderzoek wordt door het orgaan in oude samenstelling een beslissing genomen over de toelating van nieuwe leden. De daadwerkelijke uitoefening van het raadslidmaatschap vangt aan nadat het raadslid de eed of belofte heeft afgelegd. Dan vangt ook het recht op vergoeding aan.
Artikel V 11 Kieswet, 18 Gemeentewet
-
Als moet worden voorzien in de vacature van een raadslid dat zich heeft afgesplitst, wordt voor het bepalen van de opvolger teruggegrepen op de lijst waarop betrokkene oorspronkelijk was gekozen.
Artikel P 19 Kieswet
-
De term fractie is niet in de Kieswet of de Gemeentewet te vinden, noch in enige andere wet. In het Model-reglement van orde voor de vergaderingen en andere werkzaamheden van de raad van de VNG wordt dit begrip daarom ingevuld en worden enkele regels vastgelegd.
Na het vaststellen van de uitslag van de verkiezingen vindt de eerste zitting van de raad plaats. Bij de aanvang van deze zitting worden de leden die op dezelfde lijst hebben gestaan als één fractie beschouwd.
De fractie gebruikt in principe in de raadsvergadering de aanduiding (of de afkorting daarvan) die de politieke groepering bij het centraal stembureau heeft geregistreerd en die dus boven de kandidatenlijst stond. Op deze wijze is de relatie tussen de fractie in de raad en de kandidatenlijst voor de burger duidelijk.
Het kan echter voorkomen dat een fractie geen aanduiding boven de kandidatenlijst heeft staan. In een dergelijk geval deelt de fractie in de eerste vergadering de naam mee die zij in de raad wenst te voeren. De raad kan in zijn reglement van orde regelen dat de fractienaam moet voldoen aan de eisen gesteld in artikel G 3 van de Kieswet.
Artikel 7 van het Model Reglement van orde voor de vergaderingen en andere werkzaamheden van de raad 2018.
05. College, benoeming wethouders
-
Het vereiste van ingezetenschap van de wethouder is vastgelegd in artikel 36a, eerste lid, van de Gemeentewet. De raad kan in bijzondere gevallen ontheffing verlenen, telkens met een periode van een jaar (tweede lid). De raad bepaalt of er sprake is van een bijzonder geval dat de afwijking rechtvaardigt van de wettelijke norm van het vereiste van ingezetenschap.
Artikel 36a van de Gemeentewet
-
Artikel 13 lid 1 sub l en artikel 36 lid 1 sub l Gemeentewet regelen over en weer dat het raadslidmaatschap en het wethouderschap onverenigbaar zijn. De leden 2 sub a van deze artikelen geven als uitzondering de periode na de verkiezing aan tot het moment van aftreden van de wethouders.
Voor raadscommissies regelt artikel 82 lid 2 Gemeentewet dat wethouders geen lid zijn van raadscommissies. Een uitzonderingsbepaling zoals bij de samenloop van raadslidmaatschap en wethouderschap in de periode na de verkiezing ontbreekt.
De vraag is of de uitzondering op de onverenigbaarheid ook (tijdelijk) geldt voor het lidmaatschap van een raadscommissie. Enerzijds kan geredeneerd worden dat wat voor een raadslid geldt, zeker ook geldt voor een lid van een raadscommissie. Een raadslid mag wethouder zijn in bijzondere omstandigheden, dus een commissielid mag ook wethouder zijn in diezelfde bijzondere omstandigheden. Anderzijds valt de volgende redenering te verdedigen: de Gemeentewet verbiedt dat wethouders lid zijn van een raadscommissie, dus raadsleden die ook wethouder zijn mogen door die samenloop geen lid zijn van een raadscommissie.
Van belang is hier dat artikel 82 lid 2 van de Gemeentewet uitsluit dat het wethouderschap wordt gecombineerd met het lidmaatschap van een raadscommissie. Daarbij is niet -zoals in artikel 13 b Gemeentewet- een uitzondering gemaakt voor de wethouder-in-het-oude-college die in de nieuwe raad is gekozen. De wet is op dit punt duidelijk.
Dat valt ook wel rationeel te verklaren. Het is in het duale stelsel niet de bedoeling dat wethouders aan raadswerk doen (waardoor zij feitelijk zichzelf zouden controleren). Maar het zou bijzonder onpraktisch zijn als er in de periode tussen de raadsverkiezingen en het aantreden van het nieuwe college een interim-wethouder of een interim-raadslid zou moeten worden gezocht, of als een zetel tijdelijk onbezet zou moeten blijven (waardoor de democratisch bepaalde machtsverhouding in de raad zou verschuiven).
Het ligt dus voor de hand dat de wethouder wel tijdelijk de raadszetel mag bezetten, maar zolang hij of zij nog wethouder is zich niet bezig houdt met het handwerk van het raadslidmaatschap.
Artikel 13, 36 en 82 Gemeentewet