donderdag 4 november 2021

Bij de vierde actualisatie van het Dashboard Sociale Impact Corona zijn gegevens uit een onderzoek naar de gevolgen voor de sociale cohesie toegevoegd. 1 van de opvallendste uitkomsten daarbij is dat het vertrouwen in de overheid in de afgelopen maanden sterk is afgenomen. In groepen die niet bereid zijn zich te laten vaccineren en onder mensen die moeite hebben met rondkomen is het vertrouwen in de overheid opvallend lager dan gemiddeld.

Afname van vertrouwen in de overheid

Het onderzoek dat is toegevoegd aan het dashboard maakt zichtbaar dat het vertrouwen in de landelijke en lokale overheid in de afgelopen maanden sterk is afgenomen: nog maar 3 op de 10 respondenten hebben (veel) vertrouwen in de landelijke overheid. Dit onderzoek is uitgevoerd onder leiding van prof. dr. Godfried Engbersen van de Erasmus Universiteit Rotterdam in samenwerking met het Risbo,

De scherpe afname van het vertrouwen in de landelijke overheid gaat in de periode maart-september 2021 niet direct gepaard met een toenemende kritiek op het coronabeleid. Een aanzienlijk deel is nog wel kritisch op het coronabeleid, maar in vergelijking met de meting in maart 2021 is deze groep kleiner geworden. Mogelijk heeft de afname van het vertrouwen te maken met politieke ontwikkelingen die losstaan van het gevoerde coronabeleid, waaronder de lange kabinetsformatie en de gebrekkige en trage afhandeling van de toeslagenaffaire. 

Ook het vertrouwen in de lokale overheid is afgenomen, maar minder dan de afname van het vertrouwen in de landelijke politiek. Het vertrouwen in gezondheidsinstanties zoals het RIVM en de GGD nam van april 2020 tot maart 2021 eveneens af. Sindsdien is het vertrouwen weer iets toegenomen, maar het is nog wel duidelijk lager dan bij de start van de pandemie. Het algemeen vertrouwen in mensen is een beetje afgenomen. Het vertrouwen in familie en vrienden blijft hoog en tamelijk stabiel. Ook het vertrouwen in buren en vooral de huisarts is erg hoog, maar ook hier is een voorzichtige daling te zien.

De maatschappelijke betekenis van de vaccinatiestatus

Landelijk is 12% van de ondervraagden niet bereid gevaccineerd te worden, of twijfelt hierover. Belangrijkste motieven om niet te vaccineren zijn: 

  • vertrouwen in het eigen lichaam/immuunsysteem (ongeveer 38%)
  • geen vertrouwen in overheid en betrokken instanties (ongeveer 23%)
  • optreden van bijwerkingen (ongeveer 16%)

Gevaccineerden laten zich vooral overtuigen door deskundigen van RIVM en GGD, terwijl ongevaccineerden de kans klein achten dat zij alsnog overtuigd worden. Als dit wel lukt, zal dit eerder gebeuren door de huisarts, familieleden of vrienden en juist het minst door de deskundigen.

Duiding van de gegevens

Tijdens de duidingssessie die in oktober 2021 is georganiseerd over het dashboard werden zorgen geuit over het lage percentage van mensen dat aangeeft vertrouwen te hebben in de landelijke overheid. In tegenstelling tot dimensies zoals mentale gezondheid en werk en inkomen, veert deze dimensie niet terug. 

De groep die minder vertrouwen heeft in de overheid is meer gedifferentieerd geworden. Er is een kwetsbare groep waarvan een deel ook weinig vertrouwen heeft in de mensheid in het algemeen. Daarnaast is er een groep waarbij het onderlinge hulppatroon en vertrouwen sterk is, maar waar weinig vertrouwen in instanties bestaat. Ook zijn er ook hoger opgeleiden die weinig vertrouwen in de overheid zeggen te hebben. Jongeren vormen de groep die het meeste vertrouwen heeft in de overheid, maar bij deze groep is ook de grootste toename van onvrede zichtbaar. 

Krapte op de arbeidsmarkt

Naast het thema sociale cohesie worden op het dashboard nog 4 thema’s onderscheiden: werk en inkomen, mentale weerbaarheid, onderwijs en (nalevings)gedrag. Op veel onderwerpen wordt herstel waargenomen. Zo neemt het aantal mensen dat een uitkering ontvangt vanuit de werkloosheidswet of vanuit de bijstand verder af. Door het oplopende aantal vacatures is nu de situatie ontstaan dat er meer vacatures zijn dan werklozen, namelijk 106 vacatures voor 100 werklozen. De krapte op de arbeidsmarkt die voorafgaand aan de coronacrisis bestond, is dus terug.

Het aantal Tozo-uitkeringen lag in het derde kwartaal van 2020 en in het eerste kwartaal van 2021 rond de 100.000. In het tweede kwartaal van 2021 is een daling zichtbaar tot circa 65.000 uitkeringen in juni. De Tozo-regeling is per 1 oktober, net als de andere steunmaatregelen zoals NOW, beëindigd. Gemeenten verwachten dat er meer zelfstandigen aanspraak zullen moeten maken op de Bijstand voor zelfstandigen (Bbz).  

Dashboard: peilstok in de samenleving

Het Dashboard Sociale Impact Corona geeft overheden en andere organisaties inzicht in de sociale gevolgen van de coronacrisis. De VNG ontwikkelde het dashboard samen met tal van partners, waaronder de ministeries van SZW, VWS, OCW, BZK en JenV, ZonMw en het Verwey-Jonker Instituut.

Meer informatie