Inspiratie

Elke dinsdag bezocht ik twee tot drie colleges in het land – in totaal 344 – en daar haalde ik mijn inspiratie en dossierkennis op. Het was voor mij de mooiste dag van de week. Met het college van Nijmegen in gesprek over vluchtelingenopvang en breder over de samenwerking in die regio, met de colleges van Steenbergen en Geldermalsen indringend over hoe nu verder met het vluchtelingendossier en met het college van Tilburg over lokale verscheidenheid. Alle Haagse wandelgangen en bestuurlijke en politieke overleggen heb ik meegemaakt , maar ik ben vooral overtuigd gebleven dat het niet in Den Haag maar binnen de gemeenten zelf gebeurt.

Energietransitie

In de week van mijn afscheid sprak de ceo van Philips, Frans van Houten, bij de conferentie van het Nederlands voorzitterschap van de EU in Amsterdam. Wanneer een Nederlandse topondernemer richting gemeenten kijkt, is dat uiterst betekenisvol. Wat mij bijzonder aansprak, is zijn blik op local. Hij had het over de volgende transitie, waar we nog maar een begin van een begin mee aan het maken zijn: hoe we onze economie innoveren zonder fossiele brandstoffen. Gemeenten zijn na de ondertekening van het SER-Energieakkoord een zeer belangrijke speler geworden bij het verduurzamen van woningen en bedrijven en bij het anticiperen op klimaateffecten. De energietransitie kan een geweldige economische multiplier zijn. Deze transitie is niet meer wettisch in Den Haag af te kondigen, maar moet local worden op- en uitgebouwd. Dat wordt de komende tien jaar het echt grote vraagstuk voor gemeenten.

Het rapport van Wim van de Donk dat op het VNG Jaarcongres is aangeboden, agendeert een grote omslag in denken en handelen tussen Rijk en gemeenten. Den Haag zal de lokale kracht als vertrekpunt voor beleid en wetgeving moeten nemen. Dat klinkt abstract, maar waarom moet Tilburg in een WGR-constructie haar RUD-taken organiseren? Dat kunnen ze daar heus wel zelf. Waarom mag de gemeente Arnhem geen enkel experiment met lokale belastingen entameren en mag Rotterdam geen stadsparlement inrichten? We zitten vast in een traditie van de Gemeentewet uit 1851.

We zeggen in Den Haag dat we voor differentiatie zijn, maar er is tien jaar na ‘Bovens’ te weinig geconcretiseerd. De commissie-Van de Donk agendeert de vervolgroute. De tijd tot de formatie moeten we benutten om in de komende kabinetsperiode ons openbaar bestuur echt local door te ontwikkelen. Lokale omstandigheden worden vertrekpunt voor overheidsbeleid en de lokale democratie.

Maak je niet afhankelijk

De afhankelijkheid van gemeenten van het Rijk is groot, té groot. Ik beschouw dat als een fase in de transitie naar een samenleving die afscheid aan het nemen is van de verzorgingsstaat en die zich innoveert op basis van lokale kracht. Extra kortingen op het Gemeentefonds, ‘verstoringen’ bij decentralisaties en te gedetailleerde of gedateerde wetgeving die gemeenten remt, zie ik als tijdelijke overlast in een beweging die perspectiefvol lokaal zal zijn.

Ik heb het altijd erg belangrijk gevonden dat we als gemeenten, en vooral als VNG, stevig de marsroute uitdragen. Daarom zijn we onder leiding van Job Cohen begonnen met koersgerichte documenten en heeft onder leiding van Alexander Rinnooy Kan een studie plaatsgevonden over de gemeentefinanciën in de komende kabinetsperiode. Met Wim van de Donk hebben we het lokale bestuursstelsel naar de toekomst doordacht en met Kajsa Ollongren de gemeenteraad in 2020. Ik merk een grote impact op de bestuurlijke verhoudingen. Het Rijk gaat zo op het denken van gemeenten reageren, in plaats van andersom.

Nieuwe tijd

Met enorm veel plezier ben ik lid van de VNG Directieraad geweest maar door de intensiteit van het werk heeft zo’n baan ook iets ongezonds. Tja, door 344 collegebezoeken en dan ook nog even voor een overleg naar Den Haag, rijd je per saldo een paar keer de aarde rond. Het was boeiend en verslavend, maar het is voor mij tijd voor een nieuwe tijd, waarin ik graag mijn lokale passie en Haagse ervaring terug wil zien.