Winkeldiefstal, babbeltrucs, zakkenrollerij, diefstal uit vrachtwagens en inbraken in woningen en bedrijfspanden. Voor rondreizende bendes kan het allemaal lucratief zijn. Voor alles wat gestolen wordt, bestaat immers een markt.
Mobiel banditisme is een groeiend en bijna ongrijpbaar probleem. Het kenmerkt zich door de snelheid en de vluchtigheid: rondreizende bendes blijven nooit lang op één plek. Gemeenten en locaties die langs snelwegen liggen, of dicht bij de landsgrens, zijn vaker doelwit van de bendes dan gemeenten die moeilijker bereikbaar zijn.

Duidelijk is dat de plegers in georganiseerde netwerken opereren, en dat het gaat om geplande acties – niet alleen in de handelswijze en delicten, maar ook in de locaties en momenten. Dat is een groot verschil met individuele gelegenheidsdieven die een toevallige kans zien. En deze vorm van criminaliteit wordt al snel gekoppeld aan de toetreding van Oost-Europese landen tot de EU. Relatief vaak zijn er namelijk mensen uit die landen bij betrokken.

Burgemeester Rianne Donders van Roermond is voorzitter van de Landelijke Taskforce Mobiel Banditisme. Zij pleit voor meer bewustzijn over het fenomeen. Elke gemeente telt aantrekkelijke en interessante locaties voor deze criminelen, en zij moeten ook ergens verblijven of plekken vinden om hun buit te verbergen of te verkopen. Ook gemeenten met grote en bekende festivals zijn doelwit van mobiele bendes.

Gezamenlijke missie
Als burgemeester van Roermond heeft Donders de nodige ervaring opgedaan met mobiel banditisme. De plaatselijke outlet is zo’n locatie waar zakkenrollers graag op afkomen. Ze is er daarom al langer van overtuigd dat er een gezamenlijke missie nodig is om mobiel banditisme een halt toe te roepen. ‘Deze vorm van criminaliteit is alleen oplosbaar als we dat samen met alle betrokkenen doen die er last van hebben. De taskforce richt zich vooral op het bewust maken van de problematiek van mobiel banditisme in alle gremia. Bedrijfsleven, inwoners, gemeenten, politie en het Openbaar Ministerie moeten samen tot een aanpak komen die criminelen ontmoedigt.’
Donders vraagt zich af waarom mensen dit gedrag vertonen. Het is heel gemakkelijk om hen als boeven te bestempelen. ‘Je kunt van ieder mens een crimineel maken, maar we weten dat het ook gaat om vormen van mensenhandel en uitbuiting waarbij mensen gedwongen worden om dit te doen. Zo wordt in het thuisland bijvoorbeeld gedreigd familieleden iets aan te doen wanneer iemand niet meewerkt. Het vraagstuk is niet zo eenvoudig.’

Etnische profilering voorkomen
De voorzitter heeft er moeite mee om een dadergroep aan te wijzen. Bekend is dat het vaak om mensen uit Oost-Europa gaat, Roemenen en Bulgaren bijvoorbeeld. Maar niet iedere Bulgaar in Nederland is een crimineel, en mensen staande houden puur op basis van hun afkomst kan niet. ‘Dat vormt ook meteen het probleem bij de aanpak van mobiel banditisme’, zegt Donders. ‘Daarom zoekt de taskforce naar methodes waarmee je boeven kunt vangen, ongeacht wie ze zijn. Dat voorkomt etnische profilering.’

Als voorbeeld noemt Donders de auto met daarin zes Bulgaren. Mag je die aanhouden of niet? Het is een lastig ethisch vraagstuk. ‘We leven in een land waar vrijheid een groot goed is en we weg willen blijven van etnisch profileren. Tegelijkertijd is er kennis en ervaring opgedaan door arrestaties en aanhoudingen, waardoor wel degelijk duidelijk is dat bij bepaalde bewegingen sprake is van georganiseerde criminaliteit. In dat spanningsveld zitten we nu en daar moeten we iets mee.’

Deze vorm van criminaliteit is alleen oplosbaar als we samenwerken

Roermond heeft een grote outlet waar honderdduizenden bezoekers per jaar op afkomen. Tegelijk kent de stad een hoog percentage zakkenrollers. Door de coronapandemie zakte dat percentage drastisch. Er is dus een verband tussen bezoekersaantallen en zakkenrollerij. De politie zoekt naar andere manieren om deze vorm van criminaliteit aan te pakken. Een pilot moet uitsluitsel bieden. Daarbij is een systeem van camera’s ingezet, Sensing genaamd, dat kenmerken registreerde om vooraf te analyseren of bepaalde gedragingen leiden tot criminaliteit.

Zorgvuldig
De taskforce kijkt ook naar nieuwe manieren van opsporing. De discussie over datagedreven werken loopt daarbij meteen spits toe. ‘We willen niet etnisch profileren, wel willen we de kennis en ervaring gebruiken om de verkeerde bewegingen te herkennen. Over de vraag hoe dat zorgvuldig te doen, ben ik ook met Amnesty International in gesprek. Ik weet heel goed waar zij het over hebben, maar tegelijkertijd moet ik mijn burgers beschermen. Dat is lastig. Dit ruikt ergens naar een oplossing, maar we hebben hem nog niet.’

Bij het voorkomen van criminaliteit werkt Donders in de taskforce samen met alle partijen die daar invloed op kunnen uitoefenen. Er zitten partijen aan tafel die vanuit hun expertise en ervaring invloedrijk zijn binnen hun eigen branche en achterban en daar het bewustzijn kunnen kweken. Tegelijkertijd is in de keten aandacht nodig voor de aanpak door OM en politie. Dat is het meest effectief tegen deze criminaliteit.

Donders: ‘Bij best veel gemeenten zal mobiel banditisme echt niet in de top tien staan van op te lossen criminaliteit, omdat het zich ook niet altijd zo manifesteert. Het komt en gaat heel snel en de vraag is dan wat je er lokaal aan kunt doen. Zorg ervoor dat iedere partij die gevoelig is voor mobiel banditisme werkt aan de eigen weerbaarheid.’

Roermond beschikt over een retail-interventieteam dat bij verdachte bewegingen de winkeliers waarschuwt en kijkt hoe onveiligheid ter plekke kan worden voorkomen. Ook treedt het team op bij bedreigende situaties. Winkeliers die zich bedreigd voelen, moeten zeker weten dat er meteen hulp komt. ‘Zo zijn er allerlei vormen van barrières denkbaar om criminaliteit te ontmoedigen. Denk bijvoorbeeld aan veilige en bewaakte parkeerplaatsen waar vrachtwagenchauffeurs kunnen overnachten zonder dat hun lading wordt gestolen.’

Weerbaarheid in de samenleving
De taskforce vraagt aandacht voor het probleem om te zorgen dat iedereen zijn verantwoordelijkheid pakt. Dit vraagstuk valt niet alleen op te lossen via de weg van opsporing en aanhouding. ‘Als je bewust bent dat mobiel banditisme bestaat, kun je ook weerbaarheid in de samenleving organiseren en barrières opwerpen. Het is in deze tijd gemakkelijk uit te zoeken wat de kwetsbare plekken zijn. Dat is in het voordeel van criminelen.’
Bij een georganiseerde golf van inbraken in een wijk zijn vaak vooraf spotters actief. In één nacht werken inbrekers vervolgens een straat af en vertrekken weer. Inwoners in een wijk kunnen daar alert op zijn en elkaar waarschuwen bij verdachte bewegingen. ‘Zorg voor een goed systeem van opvolging, geef signalen door aan de wijkagent. Dat ontmoedigt criminelen.’ Winkeliers kunnen ook veel zelf doen om te voorkomen dat ze slachtoffer worden van winkeldiefstal. Dat gaat verder dan alleen het kostenplaatje, waarin preventieve maatregelen worden vergeleken met eventuele schade na een kraak of inbraak.

Keten van mensenhandel
Donders roept op tot bewustwording. Mobiel banditisme omvat meer dan alleen de snelle inbraakgolf of onbetrouwbare klusjesmannen. Het staat voor georganiseerde internationale misdaad. De beweging van mobiel banditisme wordt door elke inbraak of ondermijning versterkt. ‘Er ligt een maatschappelijke verantwoordelijkheid om deze vorm van criminaliteit zo veel mogelijk terug te dringen. Handhaving is daarbij het sluitstuk. Het begint bij preventie waarmee ook het veiligheidsgevoel in de stad en van inwoners toeneemt.’

Op drukke dagen in de outlet in Roermond blijkt duidelijk dat de politie overbelast raakt door capaciteitsgebrek. Ook daarom is innovatie belangrijk, zegt Donders. ‘Als we de dingen op de oude manier blijven oplossen, dan kunnen we de nieuwe problemen niet aan. Onderschat niet dat ook de criminele wereld gebruikmaakt van innovatieve manieren om niet betrapt te worden, dat lukt ze ook.’

Er wordt ook hard gewerkt aan de betrokkenheid van thuislanden. In Roermond is al twee keer een delegatie van Roemeense politieagenten op bezoek geweest. Daarbij zijn aan weerskanten lessen geleerd. ‘Ik snap dat die landen van ver komen en grote armoede kennen. Dat maakt mensen gevoelig voor de verkeerde dingen. Maar als je lid wilt zijn van de EU, dan moet je hier ook naar kijken om jezelf niet te diskwalificeren. We werken samen om het voor mobiele bandieten zo onaantrekkelijk mogelijk te maken.’