Wat heeft een gemeente bereikt voor haar inwoners? Targets en prestatieafspraken vertellen niet het hele verhaal. Het publieke waarde-denken biedt een alternatief. Dat zei Jantine Kriens, directeur van de VNG, bij de Atriumlezing over het rapport Werken aan publieke waarde op 14 februari.
Gemeenten zouden volgens dit rapport met hun omgeving aan de slag moeten met de over de waarden achter het beleid en hun aanpak. Met burgers, met de raad, met maatschappelijke organisaties.
Onderzoeker Lieske van der Torre, universitair docent Scott Douglas en hoogleraar Bestuurskunde Paul ’t Hart presenteerden tijdens de lezing enkele inzichten en handreikingen waarmee gemeenten zo’n debat over publieke waarden kunnen organiseren.
Scott Douglas: ‘Getallen en targets lijken concreet, maar er zit vaak veel gegoochel achter. Een gesprek over publieke waarden is dan een alternatief, maar mogelijk weer te vaag. Dat hoeft echter niet.'
'Al die stemmen, daar kun je wat mee. Daar kun je een mooie symfonie van krijgen.’
Onderzoek
De onderzoekers bestudeerden drie thema’s: wonen, arbeidsparticipatie en democratische vernieuwing. Voor ieder thema interviewden ze in twee gemeenten tien partners – bestuurders, burgers, ambtenaren, maatschappelijke organisaties – over de waarden achter de beleidskeuzes.
In de gesprekken kwamen allerlei waarden naar voren, zowel materiële als immateriële als procesmatige waarden. Er moesten voldoende betaalbare woningen zijn. Bewoners moeten zich veilig voelen thuis. Er moest een buurtgevoel zijn. En de overheid moet op het woningdossier zich opstellen als een betrouwbare partner die voor continuïteit zorgt.
De onderzoekers bieden gemeenten een kader om deze verschillende waarden te bespreken en te realiseren. Onderzoeker Lieske van der Torre: “De onderzochte gemeenten hebben hun waarden op verschillende manieren gerealiseerd; de een vanuit een krachtig waardeverhaal, de ander vanuit het bij elkaar brengen van stakeholders, of vanuit de operationele kracht van de organisatie. Het belangrijkste is dat ze uiteindelijk al deze elementen op orde krijgen.”
Arbeidsparticipatie
Waarden kunnen stevig verschuiven, zo vertelde Marcel Meijs, gemeentesecretaris van Tilburg, tijdens het debat. ‘De arbeidsparticipatie heeft de gemeente in het verleden heel anders aangepakt dan we nu doen. Indertijd koos men ervoor om heel strak te sturen op een moeilijke doelgroep. Nu kiezen we voor vertrouwen en keuzevrijheid. Wij waren vijftien jaar geleden net zo trots op onze strakke aanpak als we nu zijn op onze vertrouwensaanpak.’
Wat is er dan gebeurd? Scott Douglas: ‘Het kan zijn dat men indertijd de waarde van de menselijke maat minder belangrijk vond dan efficiency. Het kan ook zijn dat we nu cliënten nadrukkelijker zelf betrekken in de vormgeving van het beleid. De authorizing environment van belanghebbenden is veranderd en dus ook de waardepropositie.’
Lerende houding
Hoogleraar Paul ’t Hart wijst erop dat dat gesprek met de stakeholders over waarden niet een eenmalige gebeurtenis hoeft te zijn, maar ook continu gevoerd kan worden, om de koers tijdig bij te stellen En het aardige aan het gesprek over publieke waarden, vond ‘t Hart, is dat het eerder leidt tot een lerende houding en het bespreken van fouten dan een gesprek over targets die al of niet gehaald zijn.
De gemeenten uit het onderzoek zijn hier een mooi voorbeeld van. Hoewel ze op de targets goed scoorden, gaven zij hun eigen prestaties een zuinige zeven.
Scott Douglas: “Hieruit blijkt niet zozeer ontevredenheid als wel ambitie. Het is niet dat zij niet goed bezig zijn. Zij hebben juist hun blik alweer verlegd naar een volgend doel.
Drie voorwaarden voor succes
- Koersvastheid is een voorwaarde voor een succesvol optredende, en dus waarde creërende, overheid. Maar die koers moet ook gedragen worden door burgers, maatschappelijke organisaties en de raad.
- De gemeente moet de basis op orde hebben en haar eigen rol kunnen spelen voordat zij de bijdrage van andere partners kan eisen. Zij moet dus bijvoorbeeld de bevolkingsgroeiprognoses kennen voordat ze afspraken maken over woningbouw. Zij moet de regelgeving uitvoeren, ook als partners het liever anders had gezien.
- Het gesprek met de samenleving is belangrijk, maar ook de gemeenteraad heeft een onmisbare rol in dit gesprek door kaders te stellen en de gemeente te controleren. Maatschappelijke waardecreatie mag geen ‘black box’worden waar de raad en de samenleving geen vat op kunnen krijgen.