05. College, benoeming wethouders
-
Volledige vraag
Er is een wethouder die per 1 april vertrekt naar het buitenland. Er wordt vermoed dat de coalitievorming dan nog niet afgerond is. De betreffende partij komt waarschijnlijk ook niet meer in de raad.
Antwoord
Er is hiervoor geen wettelijke regeling. In de regel dient een wethouder een maand opzegtermijn in acht te nemen, of minder dan een maand afhankelijk van de vraag wanneer zijn opvolger de benoeming heeft aangenomen (artikel 43 Gemeentewet).In de periode tussen de raadsverkiezingen en de vorming van een nieuw college kunnen de huidige coalitiepartijen besluiten dat het toch zinvol is om, ondanks de beperkte tijd, een opvolger voor de vertrekkende wethouder aan te wijzen.
Anderzijds kan het vanuit praktische overwegingen raadzaam zijn om de portefeuille van de aftredende wethouder voor een korte periode te verdelen onder de overgebleven leden van het college. Bij die afweging spelen ook vaak politieke motieven mee, zoals de positie van de partij in het college en de eventuele besluiten die het college nog wil en kan nemen.
Artikel 43 Gemeentewet
-
Het kan voorkomen dat de te benoemen wethouders in het nieuwe college ook wethouder waren in het oude college. De vraag is of zij opnieuw worden benoemd en beëdigd, of dat dit vereiste alleen voor de nieuwe wethouders geldt. Kan dezelfde redenering worden gevolgd voor (terugkerende) raadsleden?
Raadsleden en wethouders treden automatisch af na de verkiezingen. Op dat moment zijn ze van rechtswege geen raadslid meer. Voor wethouders is een regeling neergelegd in artikel 42 Gemeentewet.
Artikel 42 legt vast dat alle wethouders aftreden, ook al kan het in de praktijk zo zijn dat ze wederom als wethouder benoemd worden. De nieuwe raad benoemt de wethouders. Ook het geloofsbrievenonderzoek en de beëdiging moet voor alle wethouders gebeuren, het maakt daarbij niet uit of iemand al eens wethouder is geweest. Portefeuilles kunnen wisselen, evenals nevenfuncties. Daar moet opnieuw goed naar gekeken worden bij het geloofsbrievenonderzoek.
Eenzelfde redenering geldt voor raadsleden. Voor alle benoemde raadsleden moet het geloofsbrievenonderzoek plaatsvinden om te beoordelen of ze toegelaten kunnen worden. Ook zij moeten allemaal de eed afleggen, ook al zijn ze in een eerdere periode raadslid geweest.
Artikel 14, 41a en 42 Gemeentewet
-
Een voorbeeld: sinds de raadsverkiezingen vormt de voormalige oppositie een ruime meerderheid. Dat is de nieuwe beoogde coalitie. Zij willen dat de huidige/voormalige coalitie geen besluiten meer neemt. Wat zijn de mogelijkheden van het controversieel verklaren op gemeentelijk niveau?
De situatie dat er verkiezingen zijn geweest is anders dan dat er een college is gevallen. Het is niet zo dat het oude college geen (lopende) zaken kan behandelen. Wel kan het zo zijn dat de voormalige oppositie een ruime meerderheid van de stemmen heeft gekregen en waarschijnlijk een nieuw college zal vormen.
Op woensdag 30 maart (artikel 1b Tijdelijke wet verkiezingen covid-19) wordt de nieuwe raad geïnstalleerd. Deze raad zou kunnen besluiten dat bepaalde onderwerpen “stil gelegd” moeten worden. Vervolgens is het vooral van belang dat de nieuwe raad zich inspant om snel een nieuw college te vormen.
-
Om als raadslid te worden toegelaten moet de kandidaat ingevolge artikel 10, eerste lid, van de Gemeentewet, de leeftijd van achttien jaar hebben bereikt. Minderjarigen mogen ingevolge artikel H 7, eerste lid, van de Kieswet als kandidaat op de kandidatenlijst worden opgenomen als zij tijdens de betreffende zittingsperiode de vereiste leeftijd van 18 jaar zullen bereiken. Op grond van artikel V 4, eerste lid, van de Kieswet kunnen zij echter niet als raadslid tot de raad toetreden: dat kan eventueel via lijstopvolging met ingang van het moment waarop de kandidaat meerderjarig wordt (Hoofdstuk W van de Kieswet).
Als de minderjarige die is gekozen nog voordat hij is toegelaten zijn raadslidmaatschap opzegt, dan wordt in de vacature voorzien op de gebruikelijke manier: degene die het hoogst is geplaatst op de lijst waarop de minderjarige die moet worden opgevolgd, is gekozen.
Artikel W 1, eerste lid, artikel H 7, eerste lid Kieswet, artikel 10, eerste lid Gemeentewet, artikel V 4, Kieswet
-
De leden van de raad stemmen zonder last. Het is prima om al vooraf kandidaten in te vullen op basis van de coalitieonderhandelngen/meerderheid, maar het is een vrije stemming; men kan ook zelf namen toevoegen en op een andere kandidaat stemmen.
06. Tussentijdse vacatures in de raad
-
Wanneer in een opengevallen plaats moet worden voorzien, wordt nagegaan of er een opvolger beschikbaar is op de lijst waarop degene die moet worden vervangen, is gekozen. Van belang voor opvolging is de volgorde van de lijst zoals die is vastgesteld na de verkiezingen door het centraal stembureau. In deze rangschikking, die dus gedurende de gehele zittingsperiode gelijk blijft, wordt van de kandidaten nagegaan of zij voor benoeming in aanmerking komen.
Kandidaten komen niet in aanmerking indien een van de gevallen genoemd in het eerste lid van artikel W 2 van de Kieswet zich voordoet. Met name de grond dat een kandidaat heeft verklaard niet voor benoeming in aanmerking te willen komen, is een reden die nogal eens voorkomt bij het vervullen van een tussentijdse vacature. De kandidaat die het hoogste op de desbetreffende lijst is geplaatst en waarbij de omstandigheden van artikel W 2, eerste lid, van de Kieswet niet van toepassing zijn, wordt benoemd verklaard door de voorzitter van het centraal stembureau. Benoemde heeft dan 28 dagen de tijd om zijn benoeming al dan niet te aanvaarden (10 dagen in geval van een tijdelijke benoeming wegens zwangerschap of ziekte). Tegelijk met de mededeling dat benoemde zijn benoeming aanneemt overlegt hij de stukken die nodig zijn voor het geloofsbrievenonderzoek. Indien de raad besluit tot toelating, kan het nieuwe lid nog in diezelfde raadsvergadering worden beëdigd.
Artikelen P 19, X 1, X 2, V 1, V 2, V 3, V 4, W 1, W 2 en X 12 van de Kieswet
-
Als er een vacature ontstaat en er op de betrokken lijst geen kandidaat meer benoembaar is (omdat er geen kandidaten meer zijn, of omdat geen van de kandidaten voor benoeming in aanmerking wenst te komen), dan wordt bezien uit hoeveel leden de gemeenteraad bestaat. Indien de gemeenteraad uit negen of elf leden bestaat, wordt door toepassing van artikel W 4 juncto P 10 van de Kieswet bepaald aan welke van de andere lijsten binnen de gemeente de zetel wordt toegekend. Dit komt er op neer dat gekeken wordt welke lijst voor een volgende restzetel in aanmerking zou zijn gekomen.
Bij gemeenteraden die uit meer dan elf leden bestaan vindt geen overgang plaats naar een andere lijst en blijft de plaats onbezet.
Als de plaats onbezet blijft, dan dient het centraal stembureau het besluit te nemen dat er geen opvolger kan worden benoemd.
Artikelen W 3, W 4 en, P 10 en P 13 van de Kieswet
-
Het kan voorkomen dat een raadslid niet per direct maar met ingang van een bepaalde datum ontslag neemt. De procedure bij zo’n tussentijdse vacaturevervulling op termijn is gelijk aan een normale tussentijdse vacaturevervulling, maar het centraal stembureau kan niet eerder een opvolger benoemen dan op de dag met ingang waarvan deze termijn is verstreken. De officiële procedure van benoeming kan dus pas starten op de datum die het raadslid dat ontslag gaat nemen, heeft aangegeven in zijn brief.
Artikel X 2 en W 1 van de Kieswet
-
Een raadslid dat ontslag heeft genomen blijft gedurende de gehele zittingsperiode op de lijst staan zoals die na de verkiezing is vastgesteld door het centraal stembureau. Bij een andere openvallende vacature moet dit raadslid, indien geen hoger geplaatste kandidaat voor benoeming in aanmerking komt, worden benoemd. Het is echter mogelijk dat een raadslid een verklaring heeft getekend waarin staat dat hij niet voor benoeming in aanmerking wenst te komen. Deze verklaring kan aangeven dat betrokkene niet voor een specifieke vacature (bijvoorbeeld de vacature ontstaan door het vertrek van raadslid X) in aanmerking wil komen of voor alle vacatures die nog zullen openvallen op de lijst waarop betrokkene is geplaatst.
Artikel W 2, eerste lid onder d, van de Kieswet
-
Nee. Een lid van de gemeenteraad dat zijn ontslag heeft ingediend, blijft lid van de raad totdat is besloten tot toelating van zijn opvolger. Dit geldt ook als hij ontslag heeft genomen met ingang van een bepaald tijdstip.
Het lidmaatschap eindigt wel onmiddellijk zodra onherroepelijk is komen vast te staan dat het lid van het vertegenwoordigend orgaan een van de vereisten voor het lidmaatschap niet (meer) bezit of dat hij een met het lidmaatschap onverenigbare betrekking vervult. Ook al dient betrokkene in het laatstgenoemde geval eventueel ook een ontslagbrief in, toch eindigt zijn lidmaatschap onmiddellijk en blijft betrokkene niet aan totdat beslist is over toelating van zijn opvolger.
Artikelen X 6, X 1, en X 5 van de Kieswet
-
Zodra onherroepelijk is komen vast te staan dat een raadslid één van de vereisten voor het lidmaatschap niet bezit of dat hij een met het lidmaatschap onverenigbare betrekking vervult, houdt hij van rechtswege op lid te zijn. De zetel wordt niet behouden tot de onherroepelijke toelating van de opvolger. Voordat het lidmaatschap eindigt moet betrokkene zelf de gemeenteraad inlichten en daarbij ook de reden vermelden. Doet hij dat niet, terwijl de voorzitter van de raad van mening is dat betrokkene niet aan de eisen voldoet, dan waarschuwt deze hem schriftelijk. Indien het raadslid aan deze waarschuwing geen gehoor geeft, geeft de voorzitter van de raad na acht dagen aan de voorzitter van het centraal stembureau kennis van het einde van het lidmaatschap. In andere gevallen doet de voorzitter van de raad deze kennisgeving na de beslissing van de raad.
Het staat betrokkene vrij de zaak uiterlijk op de achtste dag na dagtekening van de waarschuwing te onderwerpen aan het oordeel van de gemeenteraad. Belanghebbenden kunnen zowel tegen het besluit van de raad als tegen de waarschuwing van de voorzitter van de raad in beroep bij de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State. Pas hierna staat onherroepelijk vast dat niet aan de eisen is voldaan en eindigt het lidmaatschap van rechtswege. Het centraal stembureau beslist vervolgens over de invulling van deze vacature.
Pleegt een raadslid een verboden handeling als bedoeld in artikel 15 Gemeentewet, dan kan hij door de voorzitter van de raad in zijn betrekking worden geschorst. Vervolgens kan het vertegenwoordigende orgaan hem van zijn lidmaatschap vervallen verklaren, mits de geschorste in de gelegenheid is geweest zich mondeling te verdedigen. Ook tegen dit besluit is beroep mogelijk bij de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State.
Artikelen X 5, X 8 van de Kieswet
07. Ontslag wethouder
-
Een wethouder kan te allen tijde ontslag nemen. Hij doet hiervan schriftelijk mededeling aan de raad. In de Gemeentewet is bepaald dat de wethouder met onmiddellijke ingang ontslag kan nemen (artikel 43, tweede lid). In andere gevallen gaat het ontslag in met ingang van de dag gelegen een maand na de dag waarop de wethouder ontslag heeft genomen of zo veel eerder als de opvolger van de wethouder de benoeming heeft aangenomen. Met de inwerkingtreding van de Wet dualisering gemeentebestuur (2002) is een wethouder geen raadslid meer. Wel kan het voorkomen dat de nieuwe wethouder vanuit de raad wordt benoemd. Dan ontstaat de situatie dat de wethouder tevens raadslid is, tot het moment dat in de vacature van het raadslid is voorzien.
Indien er een wethouder van buiten wordt benoemd (een kandidaat die geen raadslid is), ligt het voor de hand een commissie voor het onderzoek van de geloofsbrieven in te stellen. Aangezien de wethouder geen gekozen volksvertegenwoordiger is, zegt de Kieswet hier niets over. De Gemeentewet geeft in artikel 46 alleen aan dat de wethouder geen onverenigbare betrekkingen mag vervullen. In het model-reglement van orde van de VNG is opgenomen dat bij de benoeming van een wethouder een commissie de geloofsbrieven onderzoekt; ook in het geval van een raadslid die wethouder wordt. De incompatibiliteiten zijn weliswaar grotendeels vergelijkbaar met die voor het raadslidmaatschap, maar dienen toch opnieuw beoordeeld te worden gezien de wijziging van functie.
Artikel 13, 36a, 36b, 39, 41b en 43 van de Gemeentewet