De rechtspraak neemt niet snel een uitzondering op de formele rechtskracht aan. Dat wordt slechts mogelijk geacht als de aan de formele rechtskracht verbonden bezwaren ‘door bijzondere omstandigheden zo klemmend worden geacht dat op het beginsel een uitzondering moet worden gemaakt’, aldus de Hoge Raad.
In de loop der tijd is door de rechtspraak een aantal uitzonderingen gehonoreerd.
In de VNG-publicatie ‘Voorbereid op aansprakelijkheid‘ worden deze uitzonderingen onderverdeeld in 3 categorieën:
- Het is aan het betrokken bestuursorgaan te wijten dat er geen rechtsmiddelen zijn aangewend
- Het betrokken bestuursorgaan heeft de onrechtmatigheid (tijdig) erkend
- De betrokkene mocht er van uitgaan dat hij geen belanghebbende was en daarom geen rechtsmiddel hoefde aan te wenden.