Het recente drama op een zorgboerderij in Alblasserdam, de gijzeling in de Apple Store van een aantal maanden geleden in het centrum van Amsterdam en de gezinsdrama’s die helaas nog te veel voorkomen: het zijn voorbeelden uit de praktijk waar we zien dat zorg- en veiligheid elkaar raken.
In deze raadgever vindt u meer informatie over de complexe wereld van zorg en veiligheid en ook praktische tips voor uw rol als raadslid binnen uw gemeente.
Inleiding
Inwoners met problemen op het snijvlak van zorg en veiligheid hebben moeite om grip op hun leven te behouden of terug te krijgen. Als gevolg daarvan kunnen zij onbegrepen, verward of gevaarlijk gedrag vertonen. Daarnaast heeft deze doelgroep geregeld te maken met meerdere problemen, denk bijvoorbeeld aan vragen en onzekerheid over inkomen, werk of een dak boven het hoofd.
Ook kan deze doelgroep te maken hebben met psychische problematiek, een verstandelijke beperking of verslaving. Een langdurige integrale (persoons)gerichte aanpak door zorg- en veiligheidspartners op lokaal (en soms regionaal) niveau kan deze inwoners en hun omgeving helpen een stabiel leven te leiden.
Verschillende inspectierapporten van onder meer de zaken Bart van U. (moord op Els Borst), Michael P. (verkrachting en moord op Anne Faber) en Bekir E. (stalking en moord op Humeyra) bevestigen de noodzaak van een goede samenwerking en verbinding tussen het zorg- en veiligheidsdomein. Het zijn geen gescheiden werelden maar werelden die elkaar juist kunnen versterken in een effectieve aanpak van (het voorkomen van) overlast en problematiek in de samenleving.
Het vraagt om een intensieve samenwerking tussen verschillende ketenpartners binnen het zorg- en veiligheidsdomein. Denk hierbij aan politie, OM, GGD, ggz, reclassering, Veilig Thuis, Jeugdzorg, etc. Op regionaal niveau spelen het Zorg- en Veiligheidshuis en de Veilig Thuis-organisaties cruciale rollen als verbinders en netwerkpartners tussen alle verschillende ketenpartners.
Niet alleen lokaal, maar ook regionaal
De complexe problematiek waar sommige inwoners mee te maken hebben, beperkt zich vaak niet tot de grenzen van één gemeente. Tegelijkertijd werken veel ketenpartners in het zorg- en veiligheidsdomein op een groter schaalniveau dan individuele gemeenten. Daarom is samenwerking en dialoog tussen ketenpartners in het zorg- en veiligheidsdomein op lokaal maar ook regionaal niveau van groot belang, bijvoorbeeld om professionals in de uitvoering beter hun werk te kunnen laten doen.
Voor de gemeente is het van belang om goede samenwerkingsafspraken te maken: op welk schaalniveau wil men werken aan zorg en veiligheidsthema’s, hoe wil men sturen, wat is de positie en het mandaat voor de samenwerking, hoe bewaak je voortgang? De potentiële opbrengsten van samenwerking uiten zich op 3 aspecten: kosten (gaan omlaag), kwaliteit (gaat omhoog) en kwetsbaarheid (gaat omlaag). Onder de kop 'Praktische tips voor raadsleden' vindt u meer informatie over hoe om te gaan met deze verbinding.
Preventie en vroegsignalering
Uit onderzoek (pdf, 1,1 MB) blijkt dat de ondersteuning vanuit sociaal domein, zorg en veiligheid voor een gemiddeld multiprobleemgezin 100.000 euro per jaar ‘kost’ . Inwoners die de grip op hun eigen leven dreigen te verliezen en anderen daarin meenemen, vragen daarmee om de inzet van gemeenten en maatschappelijke partners. Wanneer er op het juiste moment betere ondersteuning en zorg wordt ingezet, is dat niet alleen prettiger voor desbetreffende inwoner, maar ook voor zijn of haar naasten en omgeving. Veiligheidsproblematiek kan dan worden voorkomen, preventie is daarin dus van belang.
Dit vraagt om een goede deskundige toegang om signalen van onbegrip en verwardheid zo snel mogelijk te herkennen en signalen van problemen op alle levensgebieden op te pakken en, als dat noodzakelijk is, een tijdige inzet van ketenpartners zoals de ggz of verslavingszorg. Op die manier kunnen maatschappelijke onrust, overlast, recidive en maatschappelijke kosten zo veel als mogelijk worden voorkomen.
Praktische tips voor raadsleden
Op basis van de verschillende rollen die u als raadslid op het thema zorg en veiligheid heeft, volgen hieronder praktische tips. Denk bijvoorbeeld aan tips over hoe u de verbinding tussen het zorg- en veiligheidsdomein kunt leggen, op welke manier het regionale invloed heeft op het lokale, op welke manier u vanuit uw rol invloed uit kunt oefenen op het thema zorg en veiligheid en op welke manier u de inwoners van uw gemeente kunt betrekken bij dit thema.
1. Volksvertegenwoordiging
- Laat burgers participeren:
1. Door burgerparticipatie voelen mensen zich namelijk veiliger. Zo ervaren zij meer gevoel van controle, hebben zij meer vertrouwen in politie en ketenpartners en hebben zij het gevoel een nuttige bijdrage te kunnen leveren aan de samenleving (zie: CCV: Burgers en veiligheid).
2. Nodig hen daarom uit in de gemeenteraad om als inspreker te vertellen over concrete problemen die zij ervaren op het gebied van zorg- en veiligheid in de maatschappij.
3. Betrek inwoners en doelgroepen daarnaast intensief bij de planvorming of bewaak dat zij voldoende worden meegenomen door het college en de ambtelijke organisatie. - Als raadslid bent u niet alleen inwoner, maar ook een sleutelfiguur in een buurt of wijk van uw gemeente. Breng daarom uw eigen kennis van de lokale situatie in om doelstellingen meer in te kleuren.
- Naast zicht krijgen op de inwoners is het ook van belang de ketenpartners in het zorg- en veiligheidsdomein te leren kennen. Ga daarom met de raadscommissie of raadsfractie op werkbezoek. Denk hierbij aan een werkbezoek bij de politie, het OM, een ggz- of GGD-instelling, een instelling voor maatschappelijke opvang, het Zorg- en Veiligheidshuis, Veilig Thuis, een jeugdzorgaanbieder, een Gecertificeerde Instelling (GI) of de regionale afdeling van de Raad voor de Kinderbescherming.
2. Kaders stellen
- Om het zorg- en veiligheidsdomein meer met elkaar te verbinden en waar mogelijk te versterken, kunt u bij de start van een nieuw college met elkaar afspraken maken over de verbinding tussen het lokaal veiligheidsbeleid en het lokaal zorgbeleid (in het kader van de Wmo en de Jeugdwet). Dit kunt u doen door dwarsverbanden te leggen tussen het lokaal veiligheidsplan en het Wmo-beleidsplan die eveneens iedere 4 jaar worden gemaakt.
- Het vaststellen van prioriteiten is van groot belang, begin hier als nieuwe gemeenteraad tijdig mee. Veel beleidsplannen worden voor 4 jaar opgesteld. Voor veel relevante onderwerpen begint in 2023 een nieuwe cyclus. De zomer van 2022 is daarmee een ideale tijd om invloed uit te oefenen op het regionaal beleidsplan 2022-2025.
- Zorg voor een gedegen analyse van de zorg- en veiligheidsproblematiek in uw gemeente. Laat u daarom uitgebreid en tijdig informeren en trainen over vraagstukken waarin zorg- en veiligheid een rol spelen zodat u op het juiste moment kunt (bij)sturen en kunt controleren.
- Bewaak dat het college in het lokaal veiligheidsplan en de plannen voor sociaal beleid dezelfde doelstellingen opneemt voor verbindende thema’s die in verschillende domeinen voorkomen zoals ernstige woonoverlast, multiprobleemgezinnen, overlast door personen met onbegrepen gedrag, jeugdrecidive, huiselijk geweld, ondermijning en jonge aanwas. Bijvoorbeeld: is er in uw gemeente veel woonoverlast van personen met verward gedrag? Wordt daar rekening mee gehouden met de inkoop van zorg? En hoe is de inzet vanuit openbare orde en veiligheid hierop aangehaakt?
- Geef prioriteit aan preventie en vroegsignalering om recidive, dreigende escalatie en hoge (maatschappelijke) kosten te voorkomen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het meldpunt personen met verward gedrag. Check of inwoners voldoende goed weten waar ze terecht kunnen met hun zorgen of meldingen en check of er voldoende opvolging wordt gegeven aan de meldingen.
- Vermijd plannen die vooral een opsomming zijn van (repressieve) maatregelen en daarop gebaseerde meetbare targets: kan de bestuurder verwoorden wat de visie is en welke maatschappelijke effecten hij wil bereiken?
- Vergeet de regio niet. Veel zorg en ondersteuning wordt regionaal ingekocht. Ook beperken de veiligheidsvraagstukken zich niet tot één gemeente of regio, maar worden vele veiligheidsvraagstukken juist op bovenlokaal dan wel regionaal niveau besproken. Bewaak daarom dat de afspraken die op dat niveau worden gemaakt, aansluiten op de eigen doelstellingen. Gebruik de eigen beleidsplannen om daar invloed op uit te oefenen.
3. Controleren
Als raadslid heeft u de gebruikelijke controle-instrumenten tot uw beschikking, denk bijvoorbeeld aan raadsvragen. Andere tips zijn:
- Houd een vinger aan de pols voor wat betreft de slagkracht van de organisatie: is die in staat om de doelstellingen rondom zorg- en veiligheid te realiseren?
- Zorg ervoor dat bovenlokale organisaties zoals politie, GGD of de Jeugdzorgregio ook rapporteren op het niveau van uw gemeente (inclusief de wijken en buurten in uw gemeente).
- Maak vooraf afspraken met het college over de informatievoorziening bij sociale crises en calamiteiten.
- Nodig functionarissen uit om in een raads- of commissievergadering een toelichting te geven op een thema of op casuïstiek rondom zorg- en veiligheid in uw gemeente.
Meer informatie
Voor meer informatie over het thema zorg en veiligheid kunt u zich laten inspireren door Vangnet voor Victor, een boek met inzichten uit de wereld van zorg en de wereld van veiligheid. Daarnaast vindt op onze website via de links hieronder meer informatie over dit thema: