De VNG sprak met Cliff Opgenoord, beleidsmedewerker Maatschappelijke ontwikkeling bij de gemeente Sittard-Geleen, en Herman Evers, betrokken inwoner en ervaringsdeskundige.

Waarom heeft de gemeente Sittard-Geleen ervoor gekozen om met een inclusieparagraaf te gaan werken?

Cliff: ‘We zijn in onze gemeente al een paar jaar bezig met inclusie en in 2020 is officieel de lokale inclusie agenda vastgesteld door de raad en het college. Een van de doelen uit deze agenda is het betrekken van alle medewerkers bij inclusie. Een inclusieparagraaf leek ons hier een goed middel voor – zo kunnen collega’s niet meer om het onderwerp inclusie heen.’

Wat is de inclusieparagraaf precies?
Cliff: ‘De inclusieparagraaf is onderdeel van het sjabloon voor college- en raadsvoorstellen. Er moet in ieder geval iets over inclusie worden gezegd bij voorstellen over de buitenruimte, bouwen en wonen, sport en cultuur, zorg en welzijn, vervoer, horeca, toerisme en recreatie, arbeidsmarkt, dienstverlening en communicatie. In overige gevallen wordt de inclusieparagraaf ingevuld als dit volgens de portefeuillehouder waarde heeft. Maar als je inclusie niet behandelt, moet je wel uitleggen waarom niet: pas toe of leg uit. We willen collega’s zo stimuleren om goed over inclusie na te denken en de bewustwording vergroten. Om hen op weg te helpen bij het invullen van de inclusieparagraaf is er een handreiking geschreven. Daarin staat dat inclusie zich richt op drie kernbegrippen, de zogenaamde drie B’s: bereikbaarheid, bruikbaarheid en begrijpelijkheid. In de handreiking staan geen specifieke groepen om rekening mee te houden, bijvoorbeeld mensen met een beperking of mensen uit de LHBTI+ gemeenschap. De inclusieparagraaf gaat over inclusie in de breedste zin van het woord. We willen het niet te veel afbakenen, anders is het juist weer exclusie.’ 

Dankzij de inclusieparagraaf kunnen collega’s niet meer om het onderwerp inclusie heen

Hoe reageren collega’s op de inclusieparagraaf?  

Cliff: ‘In de eerste maand dat de inclusieparagraaf verplicht is heb ik al best wat telefoontjes en mails gehad van mensen die bezig zijn met een nota. Dan ga ik meedenken over hoe het onderwerp van de nota inclusie raakt. Dit heeft er voor gezorgd dat sommigen anders naar inclusie zijn gaan kijken. Nadat een nota door de teammanager is gezien, gaat deze – voordat hij door het college wordt besproken – nog naar de agendacommissie. De agendacommissie houdt streng toezicht op de juiste invulling van de inclusieparagraaf. Ze hebben in de eerste weken na het verplicht stellen van de inclusieparagraaf al een groot aantal nota’s teruggestuurd waarin de inclusieparagraaf niet duidelijk was ingevuld.’  

Waarom is de inclusieparagraaf belangrijk voor ervaringsdeskundige inwoners?

Herman: ‘Ik ben zelf al 17 jaar actief in de belangenbehartiging voor mensen met een beperking. Ik ben ernstig slechtziend, maar ik kan wel bouwtekeningen lezen en adviseer daar ook over vanuit mijn achtergrond als bouwkundige. Ik ben voorzitter van de Commissie Sittard-Geleen Inclusief: een groepje betrokken burgers dat al vanaf het begin met de gemeente samenwerkt aan het opstellen en uitvoeren van de lokale inclusie agenda. Al jaren hoor ik van de ambtenaren: die toegankelijkheid, dat moet nog tussen de oren komen van de mensen bij de gemeente. De inclusieparagraaf is een mooi instrument om dit eindelijk voor elkaar te krijgen. Het zet een beleidsmedewerker die een stuk schrijft aan het denken over het feit dat er toch zo’n 15.000 mensen in Sittard-Geleen wonen die een beperking hebben – nog los van de duizenden bezoekers met een beperking die jaarlijks langskomen. Bewustwording is punt één van het VN-verdrag Handicap. De inclusieparagraaf draagt hieraan bij door ervoor te zorgen dat ambtenaren eens door een andere bril – door mijn bril bijvoorbeeld – naar een beleidsstuk of ontwerp gaan kijken.’

Herman Evers

Hoe zorgt de gemeente Sittard-Geleen ervoor dat de inclusieparagraaf daadwerkelijk verschil gaat maken voor inwoners?

Cliff: ‘Door hoe we de inclusieparagraaf hebben vormgegeven is alleen een vinkje zetten geen optie. Als je niks invult moet je uitleggen waarom dit onderwerp geen invloed heeft op inclusie. Alleen ‘niet van toepassing’ wordt niet geaccepteerd. Dit betekent dat er bij ieder voorstel serieus wordt nagedacht over hoe inclusief het is. Je zou dit kunnen vergelijken met de eisen bij een vergunningaanvraag. Neem bijvoorbeeld een aanvraag voor een straatmarkt. Wanneer hierin geen aandacht is voor dingen als gehandicaptentoiletten, toegankelijke looppaden, afstand tussen kraampjes of rustplekken voor mensen met een rolstoel, kan dat een reden zijn om een aanvraag terug te sturen. Zo worden nu in Sittard-Geleen ook college- en raadsvoorstellen teruggestuurd als ze geen aandacht besteden aan inclusie. Een andere manier waarop we ervoor zorgen dat de inclusieparagraaf echt verschil gaat maken is door managers te informeren en collega’s om input te vragen. Dat doen we al sinds we jaren geleden zijn begonnen met werken aan de lokale inclusie agenda. Dit, samen met de jarenlange inzet van ervaringsdeskundigen, heeft ervoor gezorgd dat veel mensen binnen de gemeente al goed snappen waar inclusie over gaat. Ze begrijpen hoe ze rekening kunnen houden met de behoeftes van verschillende groepen inwoners.’

Als je inclusie niet behandelt, moet je uitleggen waarom niet

Herman: ‘Dat stukken terug zijn gestuurd omdat er niet goed over inclusie nagedacht was laat zien dat er draagvlak is binnen het ambtelijk apparaat om er echt iets mee te doen. Dat geeft ons als inclusiepanel een goed gevoel.’

Dat stukken terug worden gestuurd omdat er niet goed over inclusie nagedacht was geeft ons als ervaringsdeskundigen een goed gevoel

Wat zijn tips voor andere gemeenten die ook een inclusieparagraaf willen invoeren?

Cliff: ‘Het is belangrijk dat er een wethouder is die zich hier hard voor maakt. Verder is het essentieel om vroeg, vaak en breed te communiceren, zeker op het niveau van bestuur en management. Zij hebben een belangrijke rol in het proces. Ik zou ook aanraden om geen voorbeelden mee te geven van hoe je zo’n inclusieparagraaf kunt invullen, om knip- en plakgedrag te voorkomen. Tot slot is een groep ervaringsdeskundigen die vanuit verschillende disciplines kan meekijken absoluut onmisbaar. We moeten ons als gemeenten blijven inzetten om deze mensen te vinden.’

Herman: ‘Inclusie stopt voor mij als inwoner niet aan de grenzen met onze buurgemeentes. Goed voorbeeld doet volgen, dus doe iets met dit voorbeeld!’

Wil je in jouw gemeente ook aan de slag met een inclusieparagraaf? Cliff en Herman zijn bereikbaar voor vragen via inclusie@sittard-geleen.nl.