‘De gezamenlijk optredende overheid werkt!’, valt de nieuwbakken voorzitter van de Landelijke Stuurgroep Interventieteams, Jan IJzerman, met de deur in huis. ‘De grote uitdaging is om mee te blijven bewegen met de ontwikkelingen die ons werk raken.’
IJzerman trad in september vorig jaar aan als Directeur Stelsel en Volksverzekeringen bij het ministerie van SZW. In die hoedanigheid is hij ook voorzitter van de Landelijke Stuurgroep Interventieteams (LSI). Onder deze vlag werken de Belastingdienst, UWV, SVB, IND, Politie, Inspectie SZW, Openbaar Ministerie en gemeenten samen in multidisciplinaire interventieprojecten. Doel van deze projecten is om onrechtmatigheden en misstanden op het gebied van sociale zekerheid, arbeidsmarktfraude en fiscaliteit zichtbaar te maken en aan te pakken. Volgens IJzerman heeft die gezamenlijke aanpak de afgelopen 17 jaar zijn vruchten duidelijk afgeworpen. ‘Ketensamenwerking leidt tot betere interventies waarbij onderliggende problematiek wordt opgelost.’
Belang van LSI-projecten
IJzerman is niet onbekend met de wereld van toezicht en handhaving. Hij begon zijn carrière met ‘zijn poten in de klei’. Zo kreeg hij als jongste inspecteur van een team in Den Haag de prostitutie in de stad op zijn bord en maakte hij onder meer afspraken met raamexploitanten. ‘Ik kwam hier niet alleen in aanraking met de randen van de maatschappij, maar ook met de randen van het gemeentelijk beleid’, schetst hij deze tijd. Later was IJzerman binnen de Belastingdienst verantwoordelijk voor grote, landelijke fraudeteams en was hij 12 jaar actief als gemeenteraadslid in Barendrecht. ‘Vanuit mijn ervaring weet ik hoeveel er zich afspeelt op het snijvlak van rijksoverheid en gemeentelijke problematiek. Het punt is dat de landelijke partners van gemeenten – logischerwijs – landelijke plannen hebben die nooit precies op de problemen passen op jouw bedrijventerrein of in jouw wijk. Daarom is het goed dat de LSI daar met alle samenwerkende partners als verbindende schakel tussen zit.’
Optreden als één overheid: lonend en nodig
De LSI-projecten leveren een grote bijdrage aan de leefbaarheid van onze samenleving. IJzerman is dan ook blij dat steeds meer gemeenten zich aansluiten bij de LSI. ‘De ervaringen, kennis en kunde worden zo steeds breder uitgewisseld. En dat blijft ook nodig. Wat ik merk is dat fraude de laatste jaren veel complexer is geworden. Gechargeerd werkte iemand vroeger zwart of marchandeerde met zijn belastingaangifte, ging er met het geld vandoor en liet een katvanger achter met de gebakken peren. Relatief eenvoudige en overzichtelijke problematiek. Mijn ervaring is dat fraude tegenwoordig nooit meer alleen komt. Het is een complex geheel waarmee we als samenleving op alle mogelijke manieren bedot worden. Uitkeringsfraude, toeslagenfraude, adresfraude, arbeidsmarktfraude, alles grijpt in elkaar. Dit kunnen we alleen effectief aanpakken als we breed blijven opereren als één overheid.’
Privacy by design
In zijn vorige functie bij de Belastingdienst was IJzerman betrokken bij het AVG-proof maken van gegevensdeling en informatie-uitwisseling in het fiscaal domein. Een ervaring die hij goed kan gebruiken binnen de kaders van de LSI. Het besluit van de rechter – begin dit jaar – dat het Systeem Risico Indicatie (SyRI) niet gebruikt mag worden als handhavingsinstrument, dwingt de LSI om voor de gegevensdeling nog beter na te denken over transparantie in relatie tot privacy. ‘We moeten meer uit ‘privacy by design’ halen, vindt IJzerman. ‘Welke informatie heeft welke partner nodig binnen de doelstellingen van een specifiek project en wat betekent dat voor de burger? Daarbij zou ik niet alleen gegevens willen uitwisselen voor handhaving, maar juist ook voor dienstverlening. Heeft iemand wellicht recht op een aanvullende inkomensvoorziening of kunnen we iemand met schulden nog beter helpen? De wetgeving is hier nog niet voldoende op ingericht. Dat geeft ook wel aan dat we met dillema’s te maken hebben die de LSI overstijgen.
Zowel binnen de LSI als breder moet de vraag wat mij betreft zijn: ‘Hoe kunnen we de samenleving zo goed mogelijk bedienen zonder onnodig inbreuk te maken op iemands privéleven?’ In het licht van deze vraag is het de uitdaging voor de LSI om de gegevensdeling de komende jaren meer op maat te krijgen. Dit maatwerk impliceert dat er geen alomvattend systeem komt waarin alles gedeeld kan worden. Nee, het moet vormkrijgen aan de casustafels van de verschillende projecten. Daar moet duidelijk zijn welke data voor de verschillende partners cruciaal zijn om de gesignaleerde problematiek op projectbasis aan te pakken. Dat past ook bij de doelbinding die bij privacywetgeving van belang is.’
Fenomenen en samenhang met ondermijning
Een ontwikkeling waar we volgens IJzerman ook niet omheen kunnen is die van gebiedsoverschrijdende fenomenen. Denk bijvoorbeeld aan rondreizende klussers uit Oost-Europa die zichzelf ‘zwart’ aanbieden via sociale media. Een voorbeeld van een probleem dat niet netjes stopt bij de gemeentegrens. Of uit verschillende casussen blijkt dat zich veel problemen voordoen in bedrijfsverzamelgebouwen. Het gaat dan om een onoverzichtelijke wirwar van bedrijfjes die soms dienen als dekmantel voor illegale activiteiten en tegelijkertijd verbinding maken met de legale economie. IJzerman ziet veel heil in het onderkennen en gezamenlijk aanpakken van dergelijke ‘grensoverschrijdende’ fenomenen.
Een andere belangrijke ontwikkeling is de rol van LSI-projecten in de brede aanpak van ondermijnende criminaliteit. ‘Hoe kunnen we nu met onze projecten ondermijning voorkomen?’, stelt IJzerman zichzelf de vraag. ‘Ik geloof heilig in een mix van strafrechtelijke, bestuursrechtelijke en preventieve aanpak. ‘Kijk naar de wijkaanpak. Hier hebben we onze huidige instrumenten om overtredingen strafrechtelijk of bestuursrechtelijk aan te pakken. Daarnaast is voorlichting in mijn ogen essentieel. Wat zijn bijvoorbeeld de risico’s en consequenties als je als huurder besluit een zijkamertje te (laten) gebruiken voor een wietplantage? Zo werp je een extra drempel op voor kwetsbare mensen om – vaak gaandeweg – het criminele pad op te gaan. Daar hoort ook bij dat gemeenteambtenaren nog weerbaarder worden. Zij moeten zich bewust zijn van wat er in een bepaalde wijk aan ondermijning speelt of dreigt. Zo kunnen gemeenten ervoor zorgen dat er in een wijk gestut wordt om te voorkomen dat mensen afglijden.’
Ambitie en energie
Terugkijkend op zijn eerste jaar geeft IJzerman aan dat hij enthousiast is over de ambitie en de energie die alle partners in de samenwerking stoppen. ‘Ik zie partijen die samen vooruit willen. Het meest duidelijk wordt dat in de lastige coronatijd. Er ontstaan allerlei alternatieven om toch zo goed mogelijk met elkaar aan de slag te gaan. Tegelijk was dit ook een moment om onze werkwijze tegen het licht van nieuwe ontwikkelingen te houden. Soms is het gewoon goed om even terug te schakelen. Maar dat we in de coronatijd niet tot stilstand zijn gekomen en – sterker nog – met nieuw elan richting toekomst gaan, zegt veel over het belang dat we met z’n allen hechten aan de samenwerking.’
Meer informatie
Kijk voor meer informatie over multidisciplinair handhaven in LSI-verband op de speciale LSI-pagina op deze website.