VNG Magazine nummer 13, 13 september 2019
Auteur: Leo Mudde
Nadat Nederland op 14 mei 1940 had gecapituleerd, werd in Zeeland nog doorgevochten. Franse militairen hielden daar de Duitse opmars tegen om hun landgenoten de gelegenheid te geven zich terug te trekken achter de Westerschelde, in Zeeuws-Vlaanderen. Het Franse ereveld in Kapelle houdt de herinnering aan deze onbekende strijd levend.
Gemeentesecretaris Arnold van den Berge is al meer dan vijftien jaar de ceremoniemeester bij de jaarlijkse herdenking op het ereveld. (Foto: Ruben Oreel)
Wie vanaf de ingang aan de Kitskinderscheweg over de algemene begraafplaats van Kapelle loopt, komt uit bij nóg een begraafplaats. Halfrond, in het midden een vlaggenmast met de Franse driekleur. Hier liggen de stoffelijke resten van 228 Franse soldaten, in Nederland gesneuveld of aangespoeld tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Elk jaar rond 17 mei worden hier de Franse oorlogsslachtoffers herdacht. Op die dag, in 1940, sneuvelde de Franse generaal Marcel Deslaurens in een laatste poging om de oprukkende Duitse SS-troepen tegen te houden. Hij wist de opmars lang genoeg te stuiten om de aftocht van zijn eigen troepen van Vlissingen naar Breskens mogelijk te maken.
17 mei? Nederland capituleerde drie dagen eerder toch al, na het bombardement op Rotterdam? Dat klopt, maar in Zeeland werd nog volop gevochten. Direct na de Duitse inval op 10 mei 1940 kreeg Nederland steun van het Franse leger, dat zich ingroef in Zeeland en West-Brabant. Toen Nederland zich op 14 mei overgaf, kregen de Fransen opdracht stand te houden om de eigen troepen de mogelijkheid te geven zich terug te trekken. Het resulteerde in felle gevechten met de Duitse troepen. De uitkomst van de strijd stond bij voorbaat vast. De slecht bewapende Fransen, veelal reservisten met wapens uit de Eerste Wereldoorlog, waren geen partij voor het SS-elitekorps. In en rond Kapelle sneuvelden 84 Fransen, die door de plaatselijke bevolking werden begraven.
Na de oorlog werd de begraafplaats in Kapelle aangewezen als ereveld. Hier werden alle Fransen die in Nederland waren gesneuveld en niet naar Frankrijk werden gerepatrieerd, begraven. Op 16 mei 1950 werd de begraafplaats officieel in gebruik genomen.
Vergeten hoofdstuk
Het is, buiten Zeeland, een vergeten hoofdstuk in het dossier Nederland ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Niet in Kapelle, daar wordt sinds 2013 rond de herdenkingsdag een Franse Week gehouden, Toujours Kapelle, met tal van Frans getinte activiteiten en een viering van de band met de gemeente Orry-la-Ville, veertig kilometer boven Parijs. Hierover straks meer.
De Kapelse gemeentesecretaris Arnold van den Berge is al meer dan vijftien jaar de ceremoniemeester bij de jaarlijkse herdenking op het ereveld. Hij is amateur-historicus en heeft zich verdiept in dit stukje geschiedenis van Kapelle. Van de 228 stoffelijke resten zijn er meer dan honderd niet-geïdentificeerd. Onder hen de twee bemanningsleden van het vliegtuig dat op 14 mei 1940 bij Vlissingen werd neergehaald. De beide mannen verbrandden en zijn naast elkaar begraven. ‘We weten wie er in het vliegtuig zaten, maar wie van de twee is wie? Eind vorig jaar liet de Bergings- en Identificatiedienst van de Koninklijke Landmacht weten mee te willen werken. De resten zijn nu meegenomen om te worden geïdentificeerd.’
Vanuit de bevolking
De bevolking van Kapelle trok zich in die eerste oorlogsdagen het lot van de gesneuvelde militairen aan, zegt Van den Berge. ‘De ruim tachtig soldaten die in of rond het dorp omkwamen, werden ter plekke begraven. In 1941 vroegen en kregen de Kapellenaren toestemming hen opnieuw te begraven en na de oorlog, in 1945, werd besloten een aparte begraafplaats aan te leggen. Dat werd het huidige ereveld. Die is dus echt vanuit de bevolking ontstaan.’In de jaren negentig nam de belangstelling voor de Tweede Wereldoorlog, en daarmee voor het Franse ereveld, af. De herdenking van de slachtoffers werd een onderdeel van de ‘gewone’ dodenherdenking op 4 mei. Dat veranderde in 2002, onder burgemeester en oud-militair Siebe Kramer. Die had contacten met de militaire attaché van de Franse ambassade en samen bliezen ze de herdenking van de Franse slachtoffers nieuw leven in. Vanaf 2003 is de ambassadeur jaarlijks eregast in Kapelle, samen met de commandant der
strijdkrachten of diens vertegenwoordiger.
Het zou geweldig zijn als Macron naar Kapelle komt
Nieuwe inhoud
‘De herdenking kreeg een nieuwe inhoud’, vertelt Van den Berge. ‘Rond die tijd ontstond het idee om via de Nederlandse ambassade in Parijs een connectie te maken met Orry-la-Ville. Daar bevindt zich een ereveld met 114 graven van Nederlanders die omkwamen in Frankrijk. De Nederlandse ambassade organiseert daar op 4 mei jaarlijks een herdenking. Een Kapelse delegatie is daar in 2009 voor het eerst bij geweest en heeft daar een krans gelegd. Sindsdien wonen beide gemeenten jaarlijks elkaars herdenkingen bij. En Orry-la-Ville heeft rond 4 mei een Hollandse week.’
Orry-la-Ville, herdenking op 4 mei. (Foto: Anton van den Berge)
Op de begraafplaats liggen niet alleen de militairen die in Zeeland zijn omgekomen, maar ook die elders in Nederland sneuvelden of hier zijn gevonden. Zoals de Algerijnse parachutist die in 1945 bij Assen, achter de Duitse linies werd gedropt en daarbij om het leven kwam. En dan zijn er de graven van 22 Noord-Afrikaanse militairen in dienst van het Franse leger, onder wie 20 Marokkanen. Zij hebben nooit in Zeeland gevochten, maar spoelden aan op de Zeeuwse kust nadat ze tussen 27 mei en 4 juni 1940 waren omgekomen bij de Slag om Duinkerken.
Marokkaanse gemeenschap
‘Een verhaal apart’, zegt Van den Berge. ‘De Marokkaanse gemeenschap komt met bussen tegelijk naar Kapelle om hun soldaten te eren, het is de enige plek in Nederland waar dat kan. Je kunt je voorstellen dat de komst van zoveel Marokkanen een cultuurschok betekende voor Kapelle, toen dat voor het eerst gebeurde, zo’n vijftien jaar geleden. Via de ambassade heeft de burgemeester gevraagd of hier dan ook de Marokkaanse vlag mocht worden gehesen en het volkslied gespeeld, maar dat mocht niet van Frankrijk: het was een Frans ereveld. Tot we in 2007 merkten dat in Ieper, bij de herdenking van de Eerste Wereldoorlog, wel de Marokkaanse vlag was toegestaan. Kort daarna gaf Parijs ook ons toestemming. Sinds 2008 herdenken we met drie vlaggen: de Franse, de Marokkaanse en de Nederlandse. Vanaf dat moment is ieder jaar ook de Marokkaanse ambassadeur bij de ceremonie aanwezig.’
Macron
Van den Berge is trots op de manier waarop de Kapelse gemeenschap en de gemeente de herinnering aan mei 1940 levend houden. Hij heeft nog wel een grote wens. ‘Bush bezocht de Amerikaanse begraafplaats in Margraten toen hij in Nederland was. Het zou geweldig zijn als Macron naar Kapelle komt om zijn landgenoten die hier hun leven hebben gegeven, te eren. We hebben tot 2014 pogingen gedaan om de Franse president en de koning van Marokko naar Kapelle te halen, maar dat is niet gelukt. Het protocol vereist dat dan ook het Nederlandse staatshoofd erbij moet zijn, maar het Koninklijk Huis voelt hier kennelijk weinig voor. 2020 zou een mooie gelegenheid zijn, dan is het precies tachtig jaar geleden.’
Alle artikelen uit onze serie rond de viering van 75 jaar vrijheid zijn te vinden op vng.nl/vrij75.