Denk ook aan arbeidsmigratie en krimp

De Limburgse gemeenten die op 6 februari 2019 in Roermond meepraatten over de Meerjarenvisie Gemeenten 2020-2024 vragen om aandacht voor de energietransitie en informatiesamenleving, maar ook voor arbeidsmigratie en krimp. 

‘Denk mee over de plannen voor de toekomst.’ Met deze woorden verwelkomt Annemarie Penn-te Strake, burgemeester van Maastricht, voorzitter van de Vereniging Limburgse Gemeenten en lid van het VNG-bestuur, de ruim zeventig burgemeesters, wethouders, secretarissen, griffiers en raadsleden.

‘Gemeentebestuurders hebben een zware verantwoordelijkheid. Hoe ga je bijvoorbeeld om met de tweedeling, met inwoners in gele hesjes die uit frustratie de straat op gaan? Op deze toepasselijke locatie, de oude ECI-fabriek, stropen we de mouwen op: we gaan aan het werk met deze opgaven.’

Gespreksleider Peter van der Geer peilt wat er speelt onder de aanwezigen. ‘Gemeenten worden groter en krijgen steeds meer taken. Groter is niet altijd beter’, zegt een raadslid. ‘De schaal moet passen.’

Een raadslid uit Gulpen-Wittem wil het vandaag over energie en milieu hebben: ‘De opgaven zouden we samen met België en Duitsland moeten aanpakken.’ Een wethouder uit Valkenburg aan de Geul brengt in dat duurzaamheid wel samen moet gaan met de kwaliteit van het landschap. ‘Hoe kunnen we energie opwekken zonder de aantrekkelijkheid van het heuvellandschap te verliezen?’

Een wethouder kaart de krimpopgave aan: de bevolking neemt af. ‘Wat doe je met leegstand? Daarnaast moeten we arbeidsmigranten een plek geven. Kunnen we die opgaven met elkaar verbinden?’ Een griffier knikt. ‘In Noord-Limburg komen we werknemers tekort. Naar wat voor economie willen we toe? Willen we alleen maar groeien met banen die worden ingevuld door Bulgaren? Het is een ingewikkeld vraagstuk.’

‘Elke opgave heeft een eigen schaal’, zegt Jantine Kriens, algemeen directeur van de VNG. ‘Hoe benutten we nu het juiste schaalniveau om deze opgaven te realiseren? Misschien moeten we wel dansen op verschillende schalen.’

Kriens is blij met de hoge opkomst. ‘De VNG kan wel honderd dingen doen, maar wat vinden gemeenten in het land nu echt belangrijk? Daar gaan we vanavond het gesprek over voeren.’

De aanwezigen kunnen kiezen uit twee deelsessies: de informatiesamenleving of energie en klimaat. Tijdens de plenaire afsluiting is er ruimte om te praten over regio-specifieke zaken die een plek verdienen in de Meerjarenvisie.

  

Datasturing en ethiek

Het gesprek over de informatiesamenleving en veranderende opgaven wordt geleid door Annemarie Penn-te Strake. Roxane Daniëls van de VNG trapt de sessie af met een presentatie over datasturing en ethiek. Ze laat zien dat techniek allerlei zaken mogelijk maakt, maar je er dan nog niet bent.

‘Zelfrijdende auto’s bestaan al, maar dit vergt ook iets van de omgeving.’ En wat betekent het voor de samenleving dat televisieprogramma’s referenda kunnen aanzwengelen, de hashtag #metoo kan leiden tot ontslag en platforms als Airbnb invloed hebben op de binnenstad van Amsterdam?

De digitale transitie is steeds meer zichtbaar op straat, zo hebben bijvoorbeeld lantaarnpalen sensoren. Daarnaast speelt digitalisering een rol in het onderwijs, de landbouw, defensie, zorg en handel. Een neveneffect is dat een groeiende groep moeite heeft om mee te komen met digitale ontwikkelingen. Maar is het wel noodzakelijk dat iedereen meekomt in deze ontwikkelingen, vragen deelnemers zich af.

Wat is de rol van lokaal bestuur hierin? ICT kan helpen bij het oplossen van maatschappelijke vraagstukken, maar als bestuur blijf je wel zelf verantwoordelijk. Daniëls: ‘Stel: een algoritme neemt beslissingen. Kun je die beslissing dan nog uitleggen aan inwoners? En hoe stel je je als gemeente op in digitale dienstverlening?’

Volgens Daniëls is het zaak om kansen te benutten: het gebruik van slimme technologie kan economisch voordeel opleveren. Maar er kleven ook risico’s aan: denk aan de schending van privacy. Daarnaast kan de gemeente ontwikkelingen faciliteren.‘Tot slot is het van belang om te duiden en te reflecteren.’

‘We willen graag dat de VNG in kaart brengt welke trends en ontwikkelingen er zijn op het gebied van de informatiesamenleving’, zegt Annemarie Penn-te Strake. ‘Doe aan signalering en bedenk tools om dit bij te houden, want, pak hem beet, de gemeente Beesel heeft geen capaciteit om zich te verdiepen in kunstmatige intelligentie.’ Die handschoen neemt Kriens graag op.

‘Als VNG kunnen we een hoogleraar nog wel bewegen om een lezing te komen geven, als individuele gemeente is dat lastiger.’ Daarnaast is er behoefte aan kennis over datadeling. Tot slot roepen de Limburgse gemeenten de VNG op om zich te verdiepen in de weerbaarheid en kwetsbaarheid. Penn-te Strake: ‘Breng risico’s in kaart en laat zien hoe we als organisatie weerbaar kunnen zijn.’ 

Energie en klimaat

Marjon Bosman van de VNG trapt de sessie over energie en klimaat af met een toelichting op het Klimaatakkoord. Denis Crompvoets van de gemeente Sittard-Geleen gaat nader in op de doelstellingen. In 2030 moet de CO2-uitstoot met 49 procent zijn verminderd, 7 miljoen gebouwen moeten van het aardgas af en energie moet op een alternatieve manier worden opgewekt. Zodra het Klimaatakkoord wordt ondertekend, vraagt dit veel van gemeenten.

In 2021 moeten gemeenten hun plannen op wijkniveau al klaar hebben. Een raadslid vraagt zich af of de discussie wel eerlijk is gevoerd. ‘In Duitsland staan veel zonnepanelen, maar is er geen CO2-reductie. Is er niet toch kernenergie nodig? En waarom starten we niet met isoleren?’ Een ander maakt zich zorgen over de kosten. ‘Per huis 10 duizend euro investeren: kun je huiseigenaren die last laten dragen?’

Ook gaat het lang over de betrokkenheid van inwoners. ‘Als mensen het gevoel hebben dat iets moet, schieten ze in de weerstand.’ Hoe krijg je inwoners mee, hoe kun je ze verleiden? ‘Wil je burgers meekrijgen, dan moeten ze iets zelf als probleem ervaren’, zegt een raadslid. ‘Het valt niet uit te leggen dat de rekening bij inwoners wordt gelegd, terwijl bedrijven het grootste deel van de CO2-uitstoot voor hun rekening nemen.’

Experimenten in kaart brengen

Pieter Meekels, wethouder Sittard-Geleen en lid van de VNG-commissie economie, klimaat, energie en milieu, vat samen wat er tijdens de discussie naar voren kwam: ‘De overheid moet ruimte geven aan inwoners om met duurzame oplossingen aan de slag te gaan. Dat zal zorgen voor meer draagvlak. En in plaats van nu hard te rennen, kun je de grootste winst wellicht behalen in de laatste vijf jaar voor 2030 omdat er dan slimmere technieken voorhanden zijn.’

Fundamenteel onderzoek wordt door de deelnemers wel als een goede investering gezien. Tot slot gaat het over het bundelen van kennis. Gemeenten weten nu niet wat voor experimenten er bij buurgemeenten plaatsvinden, bijvoorbeeld op het gebied van circulaire bouw. Meekels: ‘De VNG zou in kaart kunnen brengen met welke experimenten gemeenten bezig zijn, zodat we van elkaar kunnen leren.’ 

Tot slot mogen de aanwezigen regio-specifieke zaken aankaarten. ‘De wegen lopen vast’, roept een deelnemer. ‘Kunnen we creatief zijn met moderne technieken?’ Een ander wil adviezen over de hoge kosten die de vergrijzing met zich meebrengt. Tot slot komt het gesprek weer op de krimp in relatie tot de woningbouw. ‘In Den Haag gaat het alleen maar over bouwen. Hier gaat het over slopen of verhuizen. Daar is óók geld voor nodig. Maatwerk is nodig voor krimpregio’s.

Interviews met deelnemers

Help ons met het spotten van trends

Esther Apeldoorn-Feijts, raadsgriffier Beesel

Esther Apeldoorn-Feijts, raadsgriffier Beesel, tijdens bijeenkomst in Limburg voor de Verenigingsstrategie Gemeenten 2024

‘Het gesprek over de informatiesamenleving ging ook over de ethische component, dat vind ik waardevol. De VNG kan een rol spelen bij het voeren van het gesprek over de morele dimensie.

Breng ons bij elkaar, houd de discussie levend. Het tempo van ontwikkelingen ligt hoog. We moeten niet naïef zijn, de gemeente zit niet aan de knoppen. Maar de VNG kan ons wel helpen in het spotten van trends, zodat we geen toeschouwer worden. Het kennisniveau tussen gemeenten verschilt. Zelf heb ik vandaag ook nieuwe termen gehoord, die ik morgen meteen ga opzoeken.’

Wees solidair met krimpgebieden

Marlies Dreissen-Embrechts, wethouder Landgraaf

Marlies Dreissen-Embrechts, wethouder Landgraaf, tijdens bijeenkomst in Limburg voor de Verenigingsstrategie Gemeenten 2024

‘Verdienmodellen rekenen altijd met groei en in de Randstad gaat het inderdaad om bouwen, bouwen, bouwen. Maar in Zuid-Limburg hebben we te maken met bevolkingskrimp. Het slopen van woningen kost geld.

Als we het gebied willen herinrichten en daarvoor particulieren moeten uitkopen die er nog wel wonen, moeten we ze een fatsoenlijke vergoeding kunnen bieden. Veel inwoners hebben immers spaargeld in hun woning gestoken en deze woningen staan nu onder water door hun hypotheek. Ik pleit voor een bouwtax: belasting op het bouwen van nieuwe woningen in het Westen, waarmee we de krimpproblematiek kunnen oplossen. Wees solidair met de krimpgebieden.’