We kunnen meer de lead pakken

Twaalf provincies. Evenzoveel en meer ideeën over de belangrijkste vraagstukken die spelen bij gemeenten. Om die reden reist de VNG deze maanden het land door om samen met de leden de Meerjarenvisie Gemeenten 2020-2024 op te stellen. Friesland mocht dinsdag 13 november 2018 het spits afbijten.

Een welkom in het Fries, hoe kan het ook anders. De VNG-bijeenkomst over de Meerjarenvisie Gemeenten 2020-2024 in het Van der Valkhotel Sneek is Fred Veenstra’s eerste vergadering als voorzitter van de Vereniging van Friese Gemeenten (VFG).

Veenstra is onder de indruk van de diversiteit van onderwerpen op de agenda én de hoge opkomst vandaag, ruim zeventig bestuurders. ‘Ik heb gemerkt dat de VFG ertoe doet in Friesland. Datzelfde geldt ook landelijk, als VFG worden we vaak gevraagd om mee te denken. We blazen ons partijtje mee.’

Over de grenzen

Debatleider Peter van der Geer peilt de zaal: welk stempel gaat Friesland drukken op de meerjarenvisie van de VNG? ‘Wat komt u hier vandaag halen en brengen?’

Een raadslid: ‘Graag praat ik mee over de toekomst van de zorg, het sociaal en het fysieke domein.’ Een wethouder noemt de energietransitie als belangrijkste reden om mee te praten. ‘Als Friesland kunnen we samenwerken met andere regio’s in het land.’

Een burgemeester noemt als missie: ‘versterken van het lokaal bestuur en dat verbinden aan de opgaven waarvoor we staan.’ Tot slot komt een gemeentesecretaris aan het woord: ‘Ik mag hopen: een meerjarenvisie waarin samenwerken in alle soorten en maten het thema is. Laten we iets verder over de grenzen kijken.’

Samen dansen

‘In de vorige serie was Friesland een van de best bezochte visiebijeenkomsten. En nu ook weer, met 71 deelnemers op de lijst.’ Jantine Kriens, als algemeen directeur VNG bij alle provinciale bijeenkomsten aanwezig, is blij met de enthousiaste deelname.

‘Het is niet voor niks dat we jullie laten meedenken over de belangrijke thema’s die de komende jaren op de agenda staan. Vier jaar geleden concludeerden we: we nemen afstand van “je gaat erover of je gaat er niet over”. Laten we met elkaar proberen om tot een andere manier van samenwerken te komen, was het besef. Dat je samen moet dansen – zoals Liesbeth Spies dat mooi verwoordde – én regionale verschillen juist moet onderkennen.’

Kriens noemt als voorbeeld ondermijning. ‘Elke regio heeft daarin zijn eigen aanpak, Rotterdam met de haven, Limburg met de grensperikelen. Dat thema hebben we de afgelopen jaren goed aangepakt.’

‘Vandaag’, vervolgt Jantine Kriens, ‘zijn de grote thema’s energietransitie en de omgevingswet, proberen democratische processen te organiseren, en de inhoudelijke dossiers sociaal domein en het fysieke domein. Wat kun je als gemeente aan toegevoegde waarde organiseren? Dat doen we in de Meerjarenvisie Gemeenten 2020-2024.’

Jantine Kriens tijdens bijeenkomst in Friesland voor de Verenigingsstrategie Gemeenten 2024

Jantine Kriens aan het woord

Sociale aspecten van leefbaarheid

Twee Friese bestuurders trappen de inhoudelijke discussies af.

Ellen van Selm, burgemeester van Opsterland, wil inzoomen op het thema leefbaarheid. ‘Dat ligt mij na aan het hart. Een schone, veilige gemeente met goede voorzieningen voor bewoners, dat zoiets als bloedprikken op bereikbare schaal is. Hoe wij samenleven in dorpen, hoe de mensen zich tot elkaar verhouden, eenzaamheid, het sociale aspect van leefbaarheid. Over deze aspecten wil ik het hebben.’

De Friese gemeenten zijn heel sterk in initiatieven ontplooien, stelt Van Selm, ‘maar we kunnen meer de lead pakken. De gemeenten kunnen het beter is mijn stelling. De eerste overheid zijn en steeds meer worden!’ Ze geeft een voorbeeld waar dit nog knelt: verduurzaming en de energietransitie. ‘Waar het gaat om vergunningen, zijn we afhankelijk van de provincie en provinciale regelgeving. Laat hier de gemeente in de lead zijn.’

Ook Tjeerd van der Zwan, burgmeester van Heerenveen, onderschrijft het belang van de gemeente als eerste overheid. ‘Maar ik wil dat nuanceren: eerste overheid vanuit het perspectief van de bewoners. Verder moet je een gelijkwaardige overheid willen zijn. Dus bekijk, waar het bijvoorbeeld gaat om financiering, hoe we het belastingsysteem kunnen verruimen. De financiën van gemeenten zijn veel te afhankelijk van het Rijk.’

Een ander punt is voor Van der Zwan ‘het er niet over gaan’, zoals Jantine Kriens benoemt. ‘Daar zit een knelpunt, zeker waar het gaat om onderwijs en gezondheidszorg. Daar gaan wij als gemeente te weinig over. Hoe zorgen we ervoor dat we hier meer grip op krijgen? Friesland is bij uitstek een provincie om dit te regelen met elkaar. Dat is belangrijk voor ons als gemeenten.’

Samen optrekken met bewoners

De groepsdiscussies moeten leiden tot adviezen aan de VNG op de vier thema’s die op de Friese agenda staan: bestuur en democratie, de inclusieve samenleving, de informatiesamenleving en klimaat, energietransitie en leefomgeving.

Heleen van Dijk uit de VNG-commissie Raadsleden en Griffiers, zelf raadsgriffier in De Fryske Marren, leidt de discussie over bestuur en democratie. ‘Organiseer het verwachtingenmanagement over hoe je als gemeente omgaat met initiatieven uit de samenleving’, adviseert Van Dijk namens haar groep deelnemers.

‘Inwoners zijn steeds mondiger, denken graag mee over onderwerpen die spelen binnen de gemeente. Zorg dan dat je écht samen optrekt met de bewoners, en organiseer terugkoppeling. En wellicht kunnen we daar ook wat meer opleiding of handvatten aanbieden voor een aanpak.’

Het tweede advies van deze groep gaat over democratische experimenten. ‘Gemeenten experimenteren met verschillende initiatieven zoals een G1000 of wijkbudgetten. Onze indruk is dat we hier veel beter en meer kunnen leren én stelen van elkaar. Deel je ervaringen met andere gemeenten!

Daaraan gekoppeld: laten we niet alleen leren van die bijzondere zaken, zoals een G1000, maar juist ook van de gangbare, dagelijkse dingen.’

Het mag rekkelijker

Stella van Gent (wethouder Súdwest Fryslân), lid van de VNG-commissie Participatie, Schuldhulpverlening en Integratie leidt de discussie over de inclusieve samenleving. Hierin willen de deelnemers expliciet de Friese agenda op dit vlak agenderen.

‘Wij pleiten voor meer beleidsruimte in het algemeen. Gaat het bijvoorbeeld over de leefbaarheid van kleine dorpen, dan is de vraag: hoe houd je dat in stand? Mag je hier experimenteren, kunnen we rekkelijker zijn met de regels, bijvoorbeeld als het gaat om het creëren van arbeidsplaatsen?’

Een van de discussies in de groep richt zich op ‘door-decentraliseren’. Niet iedereen deelt de gedachte dat gemeenten hier een stap verder moeten gaan. ‘Moet, bijvoorbeeld in de zorgsector, de gemeente ook van het “wat” zijn, zodat zij – in plaats van de zorgverzekeraars – kan profiteren van de opbrengsten van preventie? Sommige gemeenten zijn hier klaar voor, aldus Van Gent.

Maar het grootste deel van de deelnemers vandaag kan zich hier niet in vinden, zo blijkt uit de zaalstemming. ‘We hebben het nu goed geregeld. En: ik denk dat we als gemeente al vergevorderd zijn’, klinkt uit de zaal.

Het tweede advies uit deze groep richt zich op de ‘ontgroening’ van de Friese provincie. Stella van Gent: ‘Door de terugloop in het aantal jongeren, nemen voorzieningen af. Dat heeft effecten op het onderwijs in onze regio. Ons advies: laat Friesland andere keuzes mogen maken en leg de bal hier bij gemeenten.’

De vervoerskwestie die nog kort aan de orde komt, sluit hierbij aan: doe je mee, dan moet je overal kunnen komen.’

Fries datalab

Wat mag er wel en wat niet? Die vraag komt vaker terug in de discussie over de informatiesamenleving. Naast de vraag: hoe kunnen we informatisering beter organiseren op het Friese schaalniveau?

Namens de VNG-commissie Informatiesamenleving benoemt Hilde Tjeerdema, wethouder in Leeuwarden, de belangrijkste punten uit deze discussie. ‘Waar het gaat om ICT en democratisering, stellen wij dat het een blijk van onvermogen is, dat het Rijk ons vraagt nog altijd met potlood en papier te stemmen. Een forse kloof met wat er in de informatie- en communicatiesamenleving mogelijk is.’

Zolang cybersecurity niet goed is geregeld, ben je als gemeente niet in de lead, concludeert de groep. Tjeerdema: ‘Maar je kunt toch klein beginnen, bijvoorbeeld in Friesland?’

Een ander punt is de behoefte aan een richtlijn over de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG): wat mag er wel en wat niet? ‘Bij gemeenten merken we veel onzekerheid en handelingsverlegenheid. Kan Friesland niet de werkplaats zijn waarin we kunnen experimenteren op dit vlak, het Fries datalab?’

Ze doet ook een oproep, met name aan maatschappelijke organisaties: ‘Al die verschillende protocollen. Zorg dat je gaat samenwerken en ideeën deelt.’

Elke regio zijn eigen energieopwekking

‘We staan voor een enorme opgave’, stelt Frans Veltman, wethouder in De Fryske Marren en lid van de VNG-commissie Economie, Klimaat, Energie en Milieu. ‘Elke regio zal zijn eigen energie moeten opwekken. Ga daar nou vanuit als basisregel.’

Maar stel nou dat wij meer energie opwekken, vraagt iemand in de zaal. ‘Wij kunnen als landsdeel toch bijdragen aan het geheel?’ Dit voorstel leidt tot discussie. De algemene teneur is: laten we als regio Friesland eerst laten zien dat wij dit kunnen.

Het tweede advies vanuit dit thema is dat de hele bevolking zijn bijdrage moet kunnen leveren aan het energievraagstuk, iedereen doet mee. Veltman: ‘Bedenk dan: welke bevolkingsgroepen hebben daar moeite mee? Het moet voor iedereen betaalbaar zijn. Hoe ga je de kosten van het lokaal energiebeleid doorbelasten?

Heeft de VNG daar een antwoord op? Het zou mooi zijn als mensen met ideeën zich melden. Denk bijvoorbeeld aan een uitbreiding van het Nationaal Energiebesparingsfonds.’

Interviews met deelnemers

Met werk werk maken

Ellen van Selm, burgemeester van Opsterland, over werkgelegenheid

‘Gebruik ideeën en initiatieven uit de samenleving en stimuleer de mensen met die ideeën om ze verder te brengen. Daar kunnen we als gemeente veel meer gebruik van maken. Zoals in een van onze dorpen een werkzoekende de kans kreeg een opleiding te volgen tot adviseur duurzaamheid van woningen en hij vervolgens met de huizen in het dorp aan de slag kon. Met werk kun je werk maken, je merkt dat mensen er de schouders onder willen zetten. Wij als gemeente en VNG moeten dit stimuleren.’

Stimuleer duurzaamheid

Sytze Holtrop, raadslid De Fryske Marren

‘Mooi dat we als Friese gemeenten kunnen bijdragen aan de VNG-visie. Mijn belangrijkste punt gaat over energietransitie en het stimuleren van duurzaamheid. Laten we ophouden met het extra belasten van bewonersinitiatieven op het gebied van duurzaamheid. Concreet: iemand die zijn huis duurzaam verbetert door het plaatsen van zonnepanelen, betaalt een hogere ozb. Dat stimuleert niet! Ga bij de ozb-afrekening uit van de oorspronkelijke waarde; daar hoeft de gemeente niet aan te verdienen.’