VNG Magazine nummer 9, 24 mei 2019
Auteur: Rineke van Houten | Beeld: gemeente Barneveld
De samenwerking tussen ondernemers, onderwijs en overheid in Regio Foodvalley werpt haar vruchten af, met als voorlopig hoogtepunt een Regiodeal van twintig miljoen euro. Zaak is om als collegeregeling ‘niet te ver voor de troepen uit te lopen’. De gemeenteraden moeten betrokken blijven. 
De Barnevelder Jan Noorlander was rond de eeuwwisseling een van de Veluwse pluimveehouders die omschakelden naar volièrestallen. Beter voor de kippen, maar paradoxaal genoeg slechter voor het milieu omdat er meer stof vrijkomt in de stallen door het gescharrel en de stofbaden van de kippen. Sinds een jaar of zeven stelt Noorlander daarom zijn stallen beschikbaar voor pilots om het fijnstof te verminderen. Veelbelovend zijn speciale lampen die stofdeeltjes uit de lucht verzwaren zodat ze neerdalen op de grond. De pilot maakt deel uit van een tweesporenaanpak om de uitstoot van fijnstof in de regio te verminderen. Bestuurlijk door meer voorwaarden te stellen aan vergunningen, praktisch door ondernemers en kennisinstellingen te stimuleren nieuwe technieken te ontwikkelen. Het kloppend hart achter de pilots is het Poultry Expertise Centre (PEC) in Barneveld, vijf jaar geleden gestart met financiering door Regio Foodvalley.
De overheid zou meer op hoofdlijnen moeten besturen’
Ondernemers, onderwijs/onderzoek en overheid: de drie ‘o’s’ vormen de basis van de Regio Foodvalley, waarvoor het zaadje kiemde rond de eeuwwisseling, tijdens gemeentelijke samenwerking voor een gebiedsreconstructie. De bestuurlijke synergie bleef en mondde uit in een Stuurgroep Triple Helix: de overheid om een goed vestigingsklimaat en een hoogwaardige leefomgeving te creëren, kennis- en onderzoeksinstellingen als Wageningen Universiteit om innovaties te ontwikkelen en het bedrijfsleven om deze te vermarkten. De focus: food en feed. De naam: Foodvalley. De betrokken gemeenten (nog steeds in een gemeenschappelijke regeling) zijn Nijkerk, Barneveld, Ede, Rhenen, Renswoude, Scherpenzeel, Veenendaal en Wageningen.
Foodvalley is hard op weg een begrip te worden, ook in eigen land. Regio Foodvalley is opgenomen in het regeerakkoord als een van de topsectoren op het gebied van agrofood en staat in de bestuursakkoorden van de provincies Utrecht en Gelderland. Bovendien ligt er twintig miljoen euro aan rijksinvestering in het verschiet in het kader van een van de twaalf Regiodeals. De Barneveldse wethouder Aart de Kruijf, die de SGP sinds veertien jaar in het college vertegenwoordigt, ziet het als een uitdaging bedrijfsleven en kennisinstellingen enerzijds en burgers anderzijds ‘meer in positie’ te brengen. ‘De overheid zou meer op hoofdlijnen en in faciliterende zin moeten besturen.’
De verantwoordelijkheid van burgers en bedrijfsleven, zo is zijn overtuiging, groeit. ‘Daarmee krijgen we ook te maken bij de uitvoering van de Omgevingswet: burgers die iets in hun buurt willen ondernemen moeten hun gang kunnen gaan als het past binnen het algemene kader en de regels. Daar moet je niks van willen vinden.’ Het Poultry Expertise Centre is in zijn ogen ‘een prachtig voorbeeld waarbij de overheid niet vooraan heeft gestaan’.
De geschiedenis van het PEC gaat terug tot de vogelgriep in 2003. De pluimveehouders en toeleveranciers bundelden hun krachten en betrokken er later experts bij voor onderzoek naar nieuwe technologie, geholpen door Wageningen Universiteit en hbo- en mbo-instellingen en gefinancierd door overheden. Het plan is de pilots over vermindering van fijnstof in het kader van de Regiodeal uit te breiden naar geur, ammoniak en andere emissies in de veehouderij. De Kruijf is hoopvol. ‘Ik weet zeker dat dit perspectief heeft.’
Democratische legitimering
Wat in zijn visie ‘voortdurend aandacht’ zou moeten hebben als het om Foodvalley gaat, is de democratische legitimering. Regio Foodvalley is een collegeregeling: in de Stuurgroep Triple Helix zijn de gemeenteraden niet vertegenwoordigd. ‘Hoe verantwoorden we ons bij de gemeenteraden en hoe houden we onze rol transparant? Je moet ervoor waken niet voor de troepen uit te lopen. Bij een gemeenschappelijke regeling an sich is dat al geboden, dat geldt zeker voor Regio Foodvalley met zijn triple helix. De regio moet zuinig zijn op het draagvlak wat je al hebt. Niet voorbijgaan aan de kaderstellende rol die raden hebben.’
Om de afstand tussen bestuur en de raden te beperken, is een raadsledencommissie ingesteld, waarnaar elk van de acht gemeenten twee leden kan afvaardigen. Dat die commissie hard nodig was, weet voorzitter Judith van den Wildenberg, fractievoorzitter van Burger Initiatief Barneveld. ‘Een jaar of zes geleden waren raadsleden wantrouwend en voelden ze zich gepasseerd als het om Foodvalley ging. “Dat doet maar en gaat over ons geld en wij mogen bij het kruisje tekenen.” Op die manier creëer je natuurlijk geen draagvlak.’
Onder haar voorganger werden afspraken gemaakt over wanneer bijvoorbeeld kadernota en begroting ter inzage moeten worden gelegd. ‘Zodat de begroting die op 15 juni moet worden goedgekeurd niet pas een week ervoor bij ons ligt. Dat soort afspraken zijn ook in aantocht over de Regionale Energiestrategie en de Regiodeal.’ Dezer dagen bespreekt de raadscommissie bijvoorbeeld de Startnotitie Strategische Agenda. ‘We hoeven het niet eens te worden, het is geen politiek debat maar het gaat over het proces. Vanuit elke gemeente horen we bezwaren of positieve geluiden en dat kunnen we nu makkelijker delen. Een samenvatting gaat naar de raden, met aanwijzingen en opmerkingen. Zoals: de begroting is misschien summier, maar dat komt door de op handen zijnde Regiodeal, daar is nog geen informatie over.’
Stroomlijninformatie
Daarnaast ijvert de Raadscommissie voor ‘stroomlijninformatie’: dat alle raden op hetzelfde moment dezelfde informatie ontvangen van het Regiobestuur. ‘Stel’, geeft Van den Wildenberg als hypothetisch voorbeeld, ‘in de raad van Barneveld discussiëren we over de perifere detailhandel op industrieterreinen en komen we er een uur voor de vergadering achter dat in Veenendaal een amendement hierover is vastgesteld. Dan zetten raadsleden de hakken in het zand natuurlijk.’ Wat ook helpt, is de whatsapp-groep van commissieleden. ‘Als er een amendement of motie ingediend wordt met betrekking tot Regio Foodvalley proberen we dat te delen. Zo voorkom je onderbuikgevoelens van “ze doen maar”.’
Terugkijkend vindt ze dat er veel vooruitgang is geboekt. ‘De afgelopen zes jaar is het bestuur ons veel serieuzer gaan nemen. Er wordt goed en zorgvuldig omgegaan met onze adviezen en we hebben vrij gemakkelijk toegang tot documenten. We fungeren als een trait-d’union tussen bestuur en raden.’
Van den Wildenberg vindt het belangrijk de burgers te blijven betrekken bij Foodvalley. ‘We moeten de voordelen van Regio Foodvalley laten zien. Dat een regio meer is dan de som der delen en dat je elkaar kunt versterken. Het Poultry Expertise Centre is een goed voorbeeld, daar hebben we van de provincie veel geld voor gekregen. En mede dankzij de lobby van Regio Foodvalley wordt het knooppunt A30/A1 aangepakt. Die successen moeten we uitdragen.’