VNG Magazine nummer 10, 15 juni 2018
Auteur: Cindy Castricum | Beeld: © Cuypershuis Roermond
In de Euregio Maas-Rijn werken 31 gemeenten (uit Nederland, België en Duitsland) samen om seniorvriendelijk te worden. VNG Magazine sprak met de wethouders in Roermond, Kerkrade en Mook en Middelaar over hun ervaringen. ‘We zijn vooral nieuwsgierig naar elkaar.’
Limburg is de snelst vergrijzende provincie van Nederland. Tussen 1995 en 2006 verdubbelde het aantal 65-plussers bijna. Niet zo gek dus dat seniorvriendelijk beleid in de Limburgse gemeenten hoog op de agenda staat. In het kersverse coalitieakkoord van Roermond staat letterlijk: ‘Dementievriendelijk Roermond wordt verbreed naar een seniorvriendelijk Roermond. Daarbij bestrijden we eenzaamheid, depressie en laaggeletterdheid.’
Supersenior
Marianne Smitsmans (GroenLinks), net als in de vorige collegeperiode wethouder sociaal domein: ‘Iemand van Alzheimer Nederland zei een paar jaar geleden tegen me dat als je de zaken goed regelt voor ouderen met dementie, je het voor nagenoeg alle senioren goed regelt. Een dementerende is een soort supersenior, zeg maar. Een grote groep lift dan mee op het beleid. Dat heeft me aan het denken gezet en doen besluiten dat het goed is om daarop in te zetten.’ Sindsdien is Roermond actief op dit vlak en heeft inmiddels het predicaat ‘dementievriendelijke gemeente’. In 2015 organiseerde de gemeente een groot symposium waarbij allerlei instanties aanwezig waren, maar ook mantelzorgers en ouderen met dementie. ‘Als je de verhalen van de mensen zelf hoort, weet je waar behoefte aan is’, aldus Smitsmans. Naar aanleiding van dit symposium is er een structuur op poten gezet met werkgroepen, die ‘praktisch aan de slag zijn gegaan’. Zo is de groep training en voorlichting heel actief, vertelt de wethouder. ‘Zij geven bijvoorbeeld trainingen aan medewerkers van grote horecabedrijven, Albert Heijn en onze gemeentelijke afdelingen die in nauw contact staan met inwoners. Hoe herken je mensen met dementie en hoe ga je daarmee om, zijn vragen die in zo’n training centraal staan.’ Voor mantelzorgers is onlangs een online community in het leven geroepen waar mantelzorgers elkaar adviezen en tips kunnen geven. De brede dementie-aanpak leverde Roermond begin dit jaar de Vorsorgepreis 2018 op, een Europese preventieprijs.
Grensoverschrijdend
Om de omslag te maken van dementie- naar seniorvriendelijk, zoals bekrachtigd in het coalitieakkoord, heeft Roermond zich aangesloten bij het driejarig project ‘seniorvriendelijke gemeenten’ van stichting euPrevent (zie kader). Door grensoverschrijdend ervaringen uit te wisselen binnen de Euregio Maas-Rijn willen de 31 deelnemende gemeenten bereiken dat ‘mensen gezond en veilig oud worden en aan de samenleving blijven deelnemen’. Bij wijze van nulmeting zijn de gemeenten aan een assessment onderworpen: hoe ziet het seniorenbeleid eruit en wat valt eraan te verbeteren? Vervolgens is er van alle activiteiten die de partners binnen het project in de loop der tijd hebben ontwikkeld tegen dementie en ouderdomsdepressie een zogeheten ‘activiteitenbuffet’ opgesteld. Uit deze lijst kunnen gemeenten kiezen wat ze zelf willen organiseren. Een deel van het voorwerk is dan al gedaan. Zo heeft Roermond bijvoorbeeld Partner in Balans gekozen, een programma ter ondersteuning van mantelzorgers. Smitsmans komt in de samenwerking met andere gemeenten, ook met die in België en Duitsland, weinig obstakels tegen. ‘We zijn op dit moment vooral nieuwsgierig naar elkaar. Zolang het gaat over het uitwisselen van onze ervaringen ervaar ik geen enkel beletsel.’
Als je de verhalen van de mensen zelf hoort, weet je waar behoefte aan is
Leo Jongen (PvdA) is al sinds 2010 wethouder in Kerkrade, een stad in Zuid-Limburg waar bijna een kwart van de inwoners ouder dan 65 is. Afgelopen maand is hij voor een derde termijn benoemd in het nieuwe college. Uit het assessment van euPrevent is gebleken dat Kerkrade ‘goed werk verricht richting ouderen’, vertelt Jongen. ‘Ook doen we onze uiterste best mantelzorgers te ondersteunen.’ Wel ligt de focus in Kerkrade vooral op dementie en een stuk minder op ouderdomsdepressie. Daarin staat Kerkrade overigens niet alleen, er zijn meer gemeenten waar depressie bij ouderen, wat kan leiden tot eenzaamheid en vice versa, te weinig aandacht krijgt, zo blijkt uit de assessments.
Telefoon-ster
Uit de lijst met activiteiten heeft Kerkrade onder meer gekozen voor een activiteit die is ontwikkeld en beproefd in België: Telefoon-ster. Hierbij bellen vrijwilligers regelmatig senioren voor een gesprek. Ook komt er in de bibliotheek een tentoonstelling om dementie en depressie bespreekbaar te maken, net als een theatervoorstelling over ouderdomsdepressie later dit jaar.
‘De ervaringen die wij met deze projecten opdoen, zullen we delen zodat alle Parkstad-gemeenten [naast Kerkrade zijn dat Heerlen, Landgraaf, Brunssum, Nuth, Voerendaal, Simpelveld en Onderbanken, red.] ervan kunnen leren.’ Interessant aan het Euregio-project vindt Jongen dat het uitwisselen van kennis en ervaringen niet beperkt blijft tot Nederlandse gemeenten, maar dat ook Belgische en Duitse gemeenten betrokken zijn. ‘We zijn in zijn geheel een krimpregio met veel vergrijzing’, aldus Jongen. ‘Daar moeten we ons samen tegen wapenen.’
We zijn in zijn geheel een krimpregio met veel vergrijzing; daar moeten we ons samen tegen wapenen
In het Noord-Limburgse Mook en Middelaar – dat technisch gesproken niet bij de Euregio Maas-Rijn hoort, maar wel meedoet met het seniorvriendelijk-project – is Susan Doorenbos (GroenLinks) net aangetreden als wethouder. Onder haar voorganger was de plattelandsgemeente al bezig met beleid voor senioren. Zo krijgen alle 75-plussers bezoek van een vrijwilliger namens de gemeente om te vragen hoe het gaat en advies te geven. Maar een plan ontbrak, zo bleek ook uit het assessment. ‘Toen we hoorden van het Euregio-project zijn we direct uit de startblokken geschoten’, vertelt Doorenbos. ‘Het sloot perfect aan bij de doelen van de gemeente om meer te doen voor ouderen.’ Een van de activiteiten die Mook en Middelaar gekozen heeft, heet ‘confetti in je hoofd’. Dit is een in Duitsland ontwikkelde campagne om burgers bewust te maken van het feit dat mensen met dementie ook inwoners van de gemeente zijn.
Door de ligging helemaal in het noordelijke puntje van Limburg is Mook en Middelaar bij uitstek een gemeente die over haar eigen grenzen kijkt. Hoewel de gemeente in Limburg ligt, maakt zij ook deel uit van een samenwerkingsverband van de Stadsregio Arnhem-Nijmegen. In het noorden grenst de gemeente aan Gelderland en in het westen aan Noord-Brabant. ‘Met samenwerken met andere gemeenten hebben we hier dus veel ervaring’, zegt Doorenbos. ‘Dat neemt niet weg dat seniorenbeleid wat mij betreft vooral lokaal is. Maar het is leuk van elkaar te leren en ervaringen uit te wisselen, zeker ook van gemeenten over de Nederlandse grens.’
Actief ouder worden
Stichting euPrevent ondersteunt grensoverschrijdende samenwerking tussen professionals en organisaties die zich inzetten voor het behoud, de bevordering en het herstel van de volksgezondheid in de Euregio Maas-Rijn (Nederland: het zuiden van de provincie Limburg; België: de provincies Limburg en Luik; Duitsland: regio Aken).
Het project ‘seniorvriendelijke gemeenten’ is een samenwerking van verschillende partners uit de Euregio Maas-Rijn en is in het najaar van 2016 gestart met een looptijd van drie jaar. Het is gebaseerd op het concept ‘actief ouder worden’ van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) met de pijlers gezondheid, veiligheid en participatie. Met een assessment is de seniorvriendelijkheid per gemeente getoetst. Vanuit de 31 deelnemende gemeenten zijn de best practices verzameld en ondergebracht in een zogeheten activiteitenbuffet. Gemeenten kunnen zelf een keuze maken welke activiteiten ze willen organiseren. Het project wordt (deels) gesubsidieerd door Interreg, een Europees programma om grensoverschrijdende samenwerking te stimuleren.