Rijksbegroting 2020: Wat heeft het kabinet in petto?

Overleg over ‘trap-op-trap-af’

Het kabinet gaat onderzoeken of de trap-op-trap-afsystematiek van het Gemeentefonds moet worden vervangen door een variant waarbij indexatie mogelijk is.

Uit de septembercirculaire blijkt daarnaast dat het bedrag dat het accres voor dit jaar ten opzichte van de meicirculaire met 218,3 miljoen euro daalt, omdat het Rijk dit jaar minder uitgeeft dan verwacht. Voor volgend jaar wordt het bedrag juist met 406,8 miljoen euro verhoogd. Via het Gemeentefonds maakt het Rijk volgend jaar 31,8 miljard euro over naar gemeenten, zo is nu begroot.

Die onderbesteding van het Rijk leidt bij gemeenten tot problemen. De hoogte van de jaarlijkse bijdrage hangt af van de uitgaven van het Rijk. De rijksuitgaven worden gedurende het jaar naar boven of naar beneden bijgesteld, waardoor pas nadat gemeenten hun begrotingen hebben ingediend, duidelijk wordt hoeveel geld ze precies uit Den Haag krijgen. Het kabinet gaat daarom in overleg met de VNG en de provincies op zoek naar een alternatief, dat ‘voor alle betrokken partijen (Rijk, gemeenten en provincies) zo werkbaar mogelijk is’. Ook kijkt het kabinet voor 2020 en 2021 of het nodig is om maatregelen te nemen om schommelingen in het accres van het fonds ‘te kunnen voorkomen of dempen’, zei premier Rutte vorige week in de Tweede Kamer. De Kamer voerde de druk nog op door per motie te vragen om voor het einde van het jaar met voorstellen te komen om de systematiek aan te passen. Het stuk werd met algemene stemmen aangenomen.

Ook de Raad van State wijst op de ‘onrust en onzekerheid’ die de huidige systematiek met zich meebrengt. Hij pleit er daarom voor om de financieringsstroom van het Rijk naar de gemeenten stabieler te maken. De Raad van State noemt de huidige financieringssystematiek ‘niet goed voor de kwaliteit van de besluitvorming bij gemeenten’. Het is immers niet zo dat wanneer het Rijk minder geld uitgeeft de financiële verplichtingen van gemeenten ook minder worden. Daarnaast werkt de systematiek procyclisch uit, terwijl de raad juist bepleit dat de overheidsuitgaven niet te veel mee moeten schommelen met het economisch tij. De raad kan zich vinden in het voornemen om te kijken naar een alternatief, maar zegt dat daarbij niet alleen naar de indexatievariant moet worden gekeken. Een vergroting van het gemeentelijk belastinggebied is nadrukkelijk ook een optie.

Herijking

Het onderzoek staat los van de herijking van het Gemeentefonds. Minister Kajsa Ollongren van Binnenlandse Zaken kondigde op Prinsjesdag aan dat het wetsvoorstel daarvoor in het voorjaar van 2020 bij de Tweede Kamer wordt ingediend. Dat voorstel gaat over de verdeling van het geld uit het Gemeentefonds onder de gemeenten. Onder andere in het sociaal domein leidt de huidige wijze van verdelen op lokaal niveau tot financiële problemen. (RvdD)

Miljard extra voor jeugdzorg

Het was al bekend, maar nu is het formeel: het kabinet maakt één miljard euro extra vrij voor de jeugdzorg.

VWS-minister Hugo de Jonge erkent in zijn begroting dat gemeenten aanlopen tegen tekorten op het budget voor jeugdhulp, onder meer doordat steeds meer kinderen en ouders in beeld komen die hulp nodig hebben. Met de extra investering, waarvan in 2020 300 miljoen euro beschikbaar is, wil hij gemeenten in staat stellen goede zorg te blijven leveren.

Gemeenten hadden al aangegeven dit niet genoeg te vinden, omdat het geen structureel geld is. De Jonge zegt dat goede jeugdzorg niet alleen een kwestie van geld is. Daarom gaat hij met gemeenten in gesprek om de jeugdhulp beter te organiseren. Daarbij komt bijvoorbeeld de vraag aan de orde op welk niveau de jeugdhulp het best kan worden georganiseerd. Daarmee zet hij de deur op een kier om de gedecentraliseerde jeugdzorg voor een deel terug te draaien en bijvoorbeeld onder te brengen bij de regio of bij het Rijk. 

Voor het zover is, komt er een onderzoek waaraan gemeenten nu hun jeugdhulpbudget besteden. Ook wil De Jonge de administratieve lasten verlagen, zodat er meer geld overblijft voor hulp en ondersteuning. (LM)

Verdubbeling Right to Challenge

Minister Kajsa Ollongren van Binnenlandse Zaken wil dat het aantal gemeenten dat werkt met Right to Challenge volgend jaar verdubbelt. 

De doelstelling is onderdeel van het programma om de lokale democratie te versterken. Inwoners willen meer betrokken worden bij de besluitvoering en uitvoering van beleid van onder meer gemeenten. Dat komt ‘omdat op lokaal niveau steeds vaker keuzes gemaakt worden met een grote impact op het dagelijkse leven’, aldus Ollongren. Ze wijst daarbij onder meer op het Klimaatakkoord en op het beleid rond jeugdzorg en woningbouw.

Het recht om de overheid uit te dagen – right to challenge – geeft inwoners de mogelijkheid gemeentelijke taken over te nemen als zij denken dat ze dit eenvoudiger of goedkoper kunnen. Nu al werken zo’n 75 gemeenten op een of andere manier met dit instrument, al zijn ze lang niet allemaal even ver. Om gemeenten hiertoe meer mogelijkheden te geven, heeft de minister ook al een wijziging van de Gemeentewet aangekondigd. (RvdD)

Onderzoek naar samenwerking

Het kabinet gaat onderzoeken hoe de rijksoverheid en gemeenten effectiever kunnen samenwerken. De inventarisatie moet leiden tot een nieuwe Code Interbestuurlijke Verhoudingen, die al eerder was aangekondigd.

De verschillende overheden werken nu al vaak samen in interbestuurlijke programma’s, zoals regio- en citydeals. Op die manier gaat de overheid complexe problemen te lijf. Daarbij maakt het voor inwoners niet uit welke overheidsinstantie een probleem oplost, als het maar wordt opgelost. Die samenwerking ‘kan nog beter’, aldus minister Kajsa Ollongren (BZK).

Begin deze maand kondigde het kabinet aan dat het 180 miljoen euro heeft vrijgemaakt voor een nieuwe tranche regiodeals. Regio’s kunnen zich aanmelden om in aanmerking te komen voor een bijdrage van maximaal veertig miljoen euro. De bedoeling is dat met de miljoenen in regio’s programma’s worden uitgevoerd om bijvoorbeeld de kwaliteit van leven, werken en ondernemen in het gebied te verbeteren. Nu al wordt in zestien regio’s op deze manier samengewerkt tussen Rijk, gemeenten en andere overheden. (RvdD)

Focus op omslag kringlooplandbouw

Het kabinet stelt de overgang naar kringlooplandbouw centraal in 2020. 

Projecten die bijdragen aan de omslag naar kringlooplandbouw krijgen prioriteit. In plaats van zo veel mogelijk voedsel te produceren tegen zo laag mogelijke kostprijzen, komen het zuiniger omgaan en hergebruik van grondstoffen centraal te staan. 
Met banken en andere financiers wil het kabinet afspraken maken over financiële producten voor ondernemers die de omslag naar kringlooplandbouw gaan maken. Ook komt er betere bescherming voor boeren en tuinders door een wettelijk verbod op oneerlijke handelspraktijken. Voor een beter bodembeheer wordt de pachtwetgeving herzien, zodat boeren langer lopende pachtcontracten kunnen krijgen voor duurzaam gebruik.

Om de varkenshouderij duurzamer en toekomstbestendig te maken en gezondheids- en leefomgevingsrisico’s in gebieden met een hoge veedichtheid te verminderen, heeft het kabinet in totaal 180 miljoen euro gereserveerd voor het saneren van varkenshouderijen. Varkenshouderijen die geuroverlast voor omwonenden veroorzaken en die willen stoppen, komen in aanmerking voor subsidie. Veehouders die juist toekomstgericht willen innoveren, worden geholpen dat op een duurzame manier te doen. Hiervoor is zestig miljoen euro gereserveerd. (MM)

Rijk levert verkeersexperts

Het Rijk stelt tijdelijk verkeersexperts beschikbaar die gemeenten en provincies kunnen ondersteunen bij het in kaart brengen en aanpakken van de grootste risico’s voor de verkeersveiligheid.

Het kabinet trekt volgend jaar met gemeenten, provincies en maatschappelijke partijen op om het aantal verkeersslachtoffers terug te dringen. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat laat onder meer onderzoeken welke rotondes en kruispunten het hoogste ongevalsrisico vormen. Gemeenten en provincies krijgen op basis hiervan verbetervoorstellen aangeleverd. 

Verder komt er een speciale ‘taskforce verkeersveiligheidsdata’ om wegbeheerders te voorzien van data en informatie over onveilige situaties die vervolgens kunnen worden aangepakt. (MM)

Schone Lucht Akkoord in de maak

Het kabinet wil eind 2019 een zogeheten Schone Lucht Akkoord (SLA) sluiten met gemeenten en provincies, en stelt vijftig miljoen euro beschikbaar om de luchtkwaliteit in Nederland voor alle inwoners te verbeteren. 

Doel is de gezondheidsschade door luchtverontreiniging tot 2030 te halveren. Voor de delen in Nederland waar de lucht het meest vervuild is, komen er extra maatregelen. Dan gaat het om de gebieden rondom de grote steden en in de buurt van intensieve veehouderijen. 

Momenteel werken kabinet, gemeenten en provincies aan het opstellen van maatregelen die het meest effectief en uitvoerbaar zijn. Dit jaar organiseert het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat nog verschillende bijeenkomsten voor beleidsmakers, handhavers en medewerkers van maatschappelijke organisaties. (MM)