VNG Magazine nummer 14, 21 september 2018
Auteur: Redactie
Het kabinet benadrukte het in de Troonrede nog maar eens: de energietransitie, zorg, veiligheid op straat, een vitaal en leefbaar platteland, het vraagt allemaal om bestuurlijke samenwerking. De VNG draagt daar graag haar steentje aan bij, maar wijst ook op de zware wissel die de tekorten in onder meer het sociaal domein op de gemeenten hebben getrokken. Een eerste reactie van de VNG op de Rijksbegroting 2019. Plus: een selectie van de aangekondigde maatregelen.
Een van de belangrijkste opgaven de komende jaren is de energietransitie. VNG-voorzitter Jan van Zanen roept het kabinet op snel duidelijkheid te geven ‘over de betaalbaarheid van deze ingrijpende wijziging voor onze inwoners en de middelen die gemeenten krijgen om de duurzaamheidsopgave uit te voeren’.
Samen met IPO en UvW heeft de VNG vorig jaar afspraken met het Rijk gemaakt over onder meer de energietransitie. Van Zanen: ‘In het belang van onze inwoners willen we hier graag mee verder, maar de tekorten in het sociaal domein, bijstand en (jeugd)zorg, hebben een behoorlijke wissel getrokken op onze gemeenten. We zien dat we meer tijd nodig hebben om de beoogde verandering van werken te realiseren. We verwachten van het kabinet dat het gemeenten hierin tegemoet komt; zonder gemeenten kan dit kabinet ook de eigen ambities immers niet realiseren.’
Om de negatieve gevolgen van eerdere bezuinigingen op veiligheid te herstellen, zet het kabinet een tandje bij. Van Zanen: ‘De uitbreiding van de politiecapaciteit en de investeringen in de kwaliteit zijn een eerste stap, maar de komende jaren is echt veel meer nodig om de politie op een goede manier haar werk voor de samenleving te laten doen. Ook de ondermijning moet verder worden aangepakt. De boven- en onderwereld raken verweven en zo’n alternatieve economie moet niet ontstaan.
De constatering van het kabinet dat de groei van het gemeente- en provinciefonds helpt alle taken goed te kunnen blijven uitvoeren, wordt door de VNG anders ervaren. ‘De Miljoenennota maakt duidelijk dat het kabinet minder heeft geïnvesteerd dan eerder was voorgenomen. Dat is teleurstellend omdat dat weer een negatief effect op de gemeentefinanciën geeft, terwijl we nog kampen met forse tekorten uit het verleden.’
Ruim een miljoen voor weerbaarheid lokaal bestuur
BZK investeert 1,1 miljoen euro in innovatieve initiatieven van veertien gemeenten die bijdragen aan vergroting van de weerbaarheid van het lokaal bestuur. Het gaat daarbij onder meer om bewustwording, opleiding en oefening van politieke ambtsdragers in het omgaan met agressie en geweld.
Lokale politieke ambtsdragers vervullen een sleutelrol in de lokale democratie, vindt het kabinet. Dat moeten zij integer kunnen doen, en zonder angst voor agressie.
In het regeerakkoord van het kabinet-Rutte III en het Interbestuurlijk Programma stond al dat BZK met bestuurlijke en maatschappelijke partners werk maakt van de versterking van de lokale democratie. Het instrument daartoe is het meerjarig samenwerkingsprogramma Democratie in Actie.
Er wordt toegewerkt naar een meer responsieve politiek en bestuur en een grotere directe invloed van inwoners op de beleids- en besluitvorming, waarbij zij meer medeverantwoordelijkheid kunnen nemen voor maatschappelijke voorzieningen. Daarnaast wordt voor alle decentrale politieke ambtsdragers een zodanig ondersteuningsaanbod ontwikkeld dat zij zich voldoende toegerust weten om taken en verantwoordelijkheden goed uit te voeren. (PvdZ)
Verkiezingsproces transparanter
Het verkiezingsproces wordt makkelijker, transparanter en toegankelijker. Het kabinet streeft ernaar dat iedereen voortaan kan controleren hoe de verkiezingsuitslag is berekend.
Het kabinet werkt aan een stembiljet dat makkelijker in gebruik moet zijn dan het huidige biljet. Vanaf volgend jaar moeten alle stemlokalen toegankelijk zijn voor kiezers met een lichamelijke beperking. Het Rijk voert gesprekken met relevante organisaties om te kijken of hulp in het stemhokje is toe te staan aan kiezers met een verstandelijke beperking. In sommige andere Europese landen is dat laatste mogelijk. (PvdZ)
Meer mogelijkheden om mee te doen
Het kabinet wil mensen betere mogelijkheden geven om mee te doen in de lokale democratie. De lokale politiek maakt steeds vaker belangrijke keuzes op het gebied van wonen, zorg, energie en leefomgeving. Het bouwen van aardgasvrije woningen is de eerste nationale proeftuin waarbij inwoners mee kunnen besluiten over hoe dit vorm krijgt in hun wijk.
Ook wil het kabinet het aantal gemeenten dat met Right to Challenge werkt, verdubbelen. Bewoners kunnen dan taken van gemeenten overnemen als zij denken dat het anders, beter, slimmer of goedkoper kan.
Nog dit jaar starten tien experimenten waarbij inwoners de exploitatie en het beheer van vastgoed overnemen. Daartoe biedt het kabinet meer ruimte voor lokale keuzes en maatwerk in de Gemeentewet en wellicht ook in aanvullende wet- en regelgeving. (PvdZ)
Meer inzet op woningbouwproductie
Het kabinet trekt 38 miljoen euro uit om woningbouw te stimuleren op oude bedrijventerreinen en haventerreinen, vaak aantrekkelijke locaties om te wonen.
Er is een nijpend tekort aan betaalbare woningen, De komende jaren zijn er jaarlijks zo’n 75.000 woningen extra nodig. Het ministerie van BZK werkt met gemeenten, provincies en andere partijen aan afspraken om de bouwproductie van woningen te versnellen. Om daartoe te komen, werkt het kabinet aan een wetswijziging waardoor het gemakkelijker wordt om bij wijze van experiment af te wijken van knellende regels. Ook kunnen procedures rond bouwvergunningen verkort worden.
Voor woningcorporaties wordt het gemakkelijker om middenhuurwoningen te realiseren, een segment waar veel vraag naar is. Het kabinet stimuleert dat door de verhuurderbijdrage met 100 miljoen euro te verlagen. (MM)
Pilots met aardgasvrije wijken
Het is de bedoeling dat tegen het eind van deze kabinetsperiode jaarlijks 30.000 tot 50.000 woningen aardgasvrij worden gemaakt. Diverse pilots moeten de benodigde kennis opleveren voor het aardgasvrij maken van alle wijken in Nederland.
Zo draagt het kabinet in twintig gemeenten bij aan pilots waarmee een hele wijk aardsgasvrij wordt gemaakt. Verder komen er pilots voor aardgasvrije schoolgebouwen waarbij ook het binnenklimaat wordt aangepakt. Het Nationaal Energiebespaarfonds, dat aan woningeigenaren voor energiebesparing leningen met een lage rente verstrekt, wordt verder verbeterd. Er komt meer geld in het fonds en er wordt bekeken hoe aan VvE’s leningen met een langere looptijd verstrekt kunnen worden.
Verder kunnen corporaties een korting krijgen op de verhuurderheffing als ze duurzame investeringen doen. Daarvoor is ook 100 miljoen euro beschikbaar. (MM)
Persoonlijk plan voor statushouders
Nog meer dan nu krijgen gemeenten de regie over de uitvoering van de inburgering. Zij moeten straks voor iedere nieuwkomer een persoonlijk plan opstellen: het Plan Inburgering en Participatie (PIP).
Zo’n PIP is niet vrijblijvend, staat in de begroting van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid – voor de nieuwkomer noch voor de gemeente. Zo gaan gemeenten in de eerste periode voor statushouders de vaste lasten en de verplichte verzekeringen betalen. Dat doen zij uit het bijstandsbudget. Wat resteert ontvangt de statushouder, evenals de toeslagen.
Voor het nieuwe inburgeringstelsel stelt het kabinet in 2019 50 miljoen euro extra beschikbaar. Dat loopt op tot 70 miljoen structureel in volgende jaren. Daarvoor eist het kabinet wel van de statushouder – die zelf verantwoordelijk blijft voor zijn integratie – dat zij snel de taal leren, aan het werk gaan en actief meedoen in de samenleving. (LM)
Boete dreigt voor overheidswerkgevers
Als de overheidswerkgevers – waaronder gemeenten – er komend jaar niet in slagen hun doelstelling van de banenafspraak te realiseren, dan krijgen zij een boete van vijfduizend euro per niet-ingevulde baan.
Deze stok stond altijd al achter de deur sinds overheid, werkgevers en werknemers in het Sociaal Akkoord 2013 afspraken maakten over het scheppen van extra banen voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.
Tot 2025 moeten er 125.000 banen bijkomen. Daarvan neemt de markt er 100.000 voor zijn rekening, de overheid 25.000. Daarvan had de overheid er in 2017 10.000 moeten realiseren, maar ze kwam niet verder dan 6.471. De marktsector slaagde er wel in zijn streefcijfer van 23.000 te halen.
Nu de overheid achterblijft, ziet SZW-staatssecretaris Tamara van Ark geen reden de quotumregeling waarmee het kabinet altijd heeft gedreigd, te deactiveren. Werd deze heffing vorig jaar nog uitgesteld, nu zal deze wel degelijk worden opgelegd, zo valt te lezen in de begroting van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. (LM)
‘Gezond leven moet makkelijker worden’
Het moet voor mensen makkelijker worden om gezond te leven. Dat is de inzet van het Nationaal Preventieakkoord waaraan VWS-staatssecretaris Paul Blokhuis werkt, onder andere met gemeenten.
Het Nationaal Preventieakkoord komt niet in de plaats van bestaande programma’s die al in verschillende gemeenten lopen. Het kan die wel versnellen over versterken.
Met het akkoord hoopt het kabinet vooral te bereiken dat mensen stoppen met roken (het doel is een ‘rookvrije generatie’), minder zwaar worden en minder afhankelijk worden van alcohol. Achterliggende factoren zijn vaak armoede en schulden. ‘Om resultaten te bereiken moeten deze problemen worden aangepakt’, schrijft Blokhuis in de VWS-begroting.
Als concrete maatregelen noemt hij het vergroten van het aanbod van groente en fruit op scholen, het bieden van meer mogelijkheden om in de eigen omgeving te kunnen bewegen en het werken aan een verantwoord schenkbeleid in de sportkantines. (LM)
Sporten met plezier
Minister voor Sport Bruno Bruins wil dat iedereen een leven lang met plezier kan sporten en bewegen. Daarom komen er in elke gemeente beweegprogramma’s voor kinderen tot zes jaar om hun motorische vaardigheden te verbreden.
Daarnaast gaat hij de regeling voor sporthulpmiddelen uitbreiden waardoor meer mensen met een beperking aan sport kunnen doen. En hij wil het aantal buurtsportcoaches met een kwart uitbreiden, van 2900 fte nu naar 3625.
Samen met de sportsector, gemeenten, maatschappelijke organisaties en bedrijfsleven wil Bruins de ambities uitwerken tot concrete acties en plannen. Die moeten passend zijn voor de steden, dorpen en regio’s.
Bruins gaat, conform het Nationaal Sportakkoord, de komende jaren ook investeren in toegankelijke en duurzame sportaccommodaties. Met lagere energielasten, waardoor de contributie betaalbaar blijft. (LM)
‘Geweld hoort nergens thuis’
Sinds begin 2018 wordt er al hard aan gewerkt, maar in 2019 moet het echt van start gaan: het programma Geweld hoort nergens thuis, een samenwerking van Rijk en gemeenten.
VWS-minister Hugo de Jonge wil samen met de gemeenten het huiselijk geweld en kindermishandeling tegengaan. Ook vermoedens van huiselijk geweld moeten snel worden afgehandeld.
Daar zijn ‘moed en vertrouwen’ voor nodig, aldus De Jonge. ‘Maar de melding van één persoon kan al genoeg zijn om de cirkel van geweld binnen een gezin te doorbreken.’
Burgemeester Annemarie Penn-te Strake van Maastricht heeft zich al beschikbaar gesteld als ‘boegbeeld’ van het programma. (LM)
30 miljoen voor huisvesting ouderen
Er komt vanaf 2019 ongeveer 30 miljoen euro beschikbaar om vernieuwende vormen van huisvesting voor ouderen in gemeenten te stimuleren.
Het kabinet gaat aan de slag met meer woonzorgvormen voor ouderen en lokale acties om ervoor te zorgen dat woningen goed passen bij de behoeften. VWS-minister Hugo de Jonge houdt vast aan het beleid dat ervoor moet zorgen dat ouderen zo lang mogelijk zelfstandig kunnen blijven wonen, met ondersteuning en zorg. ‘Thuis zolang het kan, met een soepele overgang naar andere woonvormen als het thuis niet meer kan’.
Als er een steuntje in de rug nodig is, moet dat volgens het kabinet nog altijd komen vanuit de eigen omgeving of het sociaal netwerk. Mochten mensen vervolgens toch aangewezen raken op professionele ondersteuning en zorg thuis, dan moet duidelijk zijn wie de regie heeft.
Dat kan beter, vindt De Jonge. Hij wil ervoor zorgen dat zorgprofessionals meer als team rondom de zorgvrager samenwerken, op basis van een persoonlijk plan.
De minister gelooft ook in de potentie van e-health. De inzet daarvan kan de kwaliteit van leven van ouderen verbeteren, bijvoorbeeld doordat ze met slimme toepassingen zorg op afstand kunnen krijgen en daardoor langer thuis kunnen blijven wonen.
Voor de ontwikkeling van e-health en de uitwisseling van gegevens stelt het kabinet vanaf komend jaar 60 miljoen euro beschikbaar. (LM)
Efficiënter gebruik van wegen en spoor
Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat trekt in 2019 ruim zeven miljard euro uit voor de aanleg, het beheer en het onderhoud van de infrastructuur.
Om de files op de korte termijn aan te pakken wordt 100 miljoen euro extra uitgetrokken. In 2018 is van dat bedrag al 40 miljoen ingezet voor maatregelen om de weg na ongelukken of pech sneller vrij te maken. Vanaf 2019 wordt de rest geïnvesteerd. Waar mogelijk worden spitsstroken permanent opengezet en er vinden kleine aanpassingen aan de wegen plaats die de doorstroming verbeteren. Ook zet het departement hoge vaart achter het Programma Hoofdfrequent Spoor. Dat zorgt ervoor dat passagiers op de drukste trajecten in Nederland elke tien minuten op een trein kunnen stappen. Daarnaast worden er verschillende projecten in de omgeving van de stations gestart en opgeleverd. De stations worden toegankelijker en krijgen meer fietsenstallingen. (MM)
Emissieloze bevoorrading van de stad
Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat werkt aan zero emissiezones voor stadslogistiek en voldoende tank- en laadinfrastructuur voor voertuigen die elektrisch of op waterstof rijden. Hiermee moet de CO2-uitstoot worden teruggedrongen en mobiliteit duurzamer.
Eind dit jaar worden er met de binnenvaartsector afspraken gemaakt voor een green deal voor het goederentransport over water.
De fiets draagt bij aan een duurzaam klimaat en is goed voor de gezondheid. Daarom stelt het kabinet eenmalig een bedrag van 100 miljoen euro beschikbaar voor cofinanciering van de fietsinfrastructuur. Omdat het Rijk maximaal 40 procent meebetaalt aan projecten levert dit een investering op van rond de 250 miljoen euro. Een fiets van de zaak wordt een stuk aantrekkelijker. Straks mag de leasefiets naast de auto worden gebruikt. (MM)
Toezicht op grootste milieurisico’s uitgebreid
Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat wil de kwaliteit van de leefomgeving borgen en zet in op het voorkomen van milieurisico’s en gevaren.
Daarom zet de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) de komende jaren steviger in op het toezicht op risicovolle bedrijven, legionella, taxi en spoor. Deze prioriteiten worden toegevoegd aan het huidige toezichtsprogramma van de grootste risico’s van de inspectie.
Zo wil de inspectie haar capaciteit specifiek inzetten daar waar het meeste risico of de grootste schade kan ontstaan voor de samenleving. Het toezicht op de grootste risico’s vanuit de ILT bestaat nu uit elf programma’s over Schiphol, afvalstoffenverwerking, bodem, grond en oppervlaktewater, goederenvervoer, productenlabels, ozonafbrekende en klimaatschadelijke stoffen, emissies en lozingen door de scheepvaart, risicovolle bedrijven, legionella, taxi en spoor. (MM)
Ook droogte valt onder klimaatadaptatie
Nederland kende de afgelopen maanden een ongebruikelijk lange droogteperiode met gevolgen voor de natuur, landbouw, scheepvaart en de economie. Daarom past het kabinet de Deltawet aan zodat komende jaren niet alleen geïnvesteerd wordt in bescherming tegen hoogwater, maar ook in maatregelen bij langdurige droogte of extreme buien.
Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat reserveert 150 miljoen euro voor zoetwatermaatregelen vanaf 2022. Maar ook nu wordt al gewerkt aan meer maatregelen voor de waterbeschikbaarheid bij droogte. Zo is er een nieuw Peilbesluit voor het IJsselmeergebied ondertekend, waarmee meer zoetwater beschikbaar is in tijden van droogte. De uitbreiding van de zogenaamde Klimaatbestendige Wateraanvoer Midden-Nederland zorgde in de zomer vanaf 24 juli al voor extra zoetwateraanvoer naar Centraal Holland, waarmee verzilting werd bestreden en voorkomen werd dat veendijken uitdroogden. (MM)
Extra middelen voor stresstesten
Het doel dat voor alle gemeenten in 2019 een volledig uitgevoerde stresstest beschikbaar is om zo tot een klimaatbestendige inrichting te komen, vraagt nog een forse inspanning, zo is het kabinet van mening. Aanvullend op het lopende Stimuleringsprogramma Ruimtelijke Adaptatie wordt voor in totaal 20 miljoen euro gereserveerd om decentrale overheden te ondersteunen bij de uitvoering van deze stresstesten en risicodialogen, en het uitvoeren van pilots. Deze middelen zullen volgend voorjaar vanuit het Deltafonds beschikbaar worden gesteld voor de jaren 2019 en 2020. Vanuit het Deltafonds was al 6,7 miljoen euro beschikbaar gesteld voor het stimuleringsprogramma om de transitie naar een klimaatbestendige inrichting van Nederland in 2050 te ondersteunen. Dat gebeurt met diverse activiteiten en producten, zoals het kennisportaal, het organiseren van themabijeenkomsten, de ondersteuning van voorbeeldprojecten en het faciliteren van kennis- en leernetwerken. (MM)
6 miljard voor schone energieproductie
Om de energietransitie blijvend te stimuleren, stelt het ministerie van Economische Zaken en Klimaat dit najaar de regeling Stimulering Duurzame Energieproductie (SDE+) opnieuw open. Hiermee komt 6 miljard euro beschikbaar voor energieproductie uit bronnen als wind, zon, biomassa, geothermie en water. Overigens zijn door innovatie en concurrentie de kosten zo sterk gedaald, dat dit jaar voor het eerst een vergunning is gegeven om zonder subsidie een windpark op zee te bouwen.
Met het oog op de klimaatambities heeft het kabinet besloten elektriciteitsproductie met kolen als brandstof te verbieden. Vanaf 2025 moeten de twee oudste centrales gesloten zijn, of een brandstof gevonden hebben die minder belastend is voor het klimaat. Uiterlijk in 2030 mag er helemaal geen elektriciteit meer geproduceerd worden met kolen. (MM)
Kringlooplandbouw krijgt grote rol
In de LNV-begroting zijn onder meer plannen opgenomen om de positie van de (jonge) boer in de keten te versterken, maatregelen om voedselverspilling tegen te gaan, en plannen om de bodem gezond te houden en de biodiversiteit te verbeteren.
Het kabinet wil landbouw en natuur zoveel mogelijk met elkaar verbinden waarbij kringlooplandbouw een grote rol speelt. Door kringlooplandbouw komt zo min mogelijk afval vrij, is de uitstoot van schadelijke stoffen zo klein mogelijk en worden grondstoffen benut met zo min mogelijk verliezen. Het ministerie komt met een speciaal bodemprogramma om de bodem blijvend gezond te houden. Dat komt de diversiteit in planten- en dierensoorten ten goede en is goed voor de natuur.
Ook gaat het ministerie telers helpen om hun gewassen te beschermen met zo min mogelijk (chemische) middelen. Verder wil het kabinet de leefomgeving in de veedichte gebieden verbeteren. Daarvoor wordt 120 miljoen euro uitgetrokken om op korte termijn varkenshouders die willen stoppen, te ondersteunen. Daarnaast is er 60 miljoen euro gereserveerd om innovaties in stal- en veehouderijsystemen door te voeren. (MM)
Meer mogelijkheden sluiten woningen
Zoals al aangekondigd in het regeerakkoord wordt er eenmalig 100 miljoen euro gestort in een Ondermijningsfonds om de aanpak van ondermijnende criminaliteit te intensiveren.
Structureel is daarnaast vanaf 2019 10 miljoen euro extra beschikbaar, zo blijkt uit de begroting van het ministerie van Justitie en Veiligheid. Het geld wordt vooral gebruikt om in alle regio’s de integrale aanpak te verbeteren.
Burgemeesters krijgen meer mogelijkheden om woningen te sluiten en er komt een wet die de uitwisseling en verwerking van gegevens makkelijker maakt. Straks mogen overheden meer eigen onderzoek doen om te voorkomen dat criminelen dienstverlening door de overheid misbruiken. De mogelijkheden om criminele motorbendes te verbieden, worden uitgebreid. (PvdZ)
Versterking lokale media
Het kabinet zet in 2019 in op versterking van de (onderzoeks)journalistiek en legt daarbij de nadruk op de lokale en regionale media.
Volgens OCW-minister Arie Slob (Media) is het belang van goede onderzoeksjournalistiek onverminderd groot. Media vervullen een onontbeerlijke rol in de democratie, schrijft hij in zijn begroting. ‘Zeker ook in de regio, waar de gemeenten door de decentralisatie meer verantwoordelijkheid hebben gekregen en het belang van journalistieke controle daardoor urgenter is.’
Het kabinet maakt hier in 2019 eenmalig 4,9 miljoen euro voor vrij. Dit was overigens al aangekondigd in het regeerakkoord.
Slob gaat zich vooral richten op het stimuleren van journalistieke producties, investeringen in professionalisering en talentontwikkeling en innovatie van de journalistieke infrastructuur.
Gemeenten signaleren al jaren dat de perstribune bij raads- en commissievergaderingen leeg blijft. Een van de oorzaken daarvan is de financiële situatie bij lokale en regionale media waardoor ze keuzes moeten maken. Het bijwonen van raadsvergaderingen valt dan af.
Minister Slob wil samen met zijn collega van BZK en met de VNG verder werken aan de vorming van streekomroepen en de professionalisering van lokale omroepen. (LM)
Alles over de Rijksbegroting 2019 is te vinden op www.vng.nl/rijksbegroting2019.