VNG Magazine nummer 13, 13 september 2019
Auteur: Cindy Castricum | Freek van den Bergh/ANP
‘Zaanstad kan trots zijn’, kopte De Telegraaf daags na de landelijke intocht van Sinterklaas vorig jaar november. De teneur was de jaren ervoor wel anders. Denk aan Gouda, Maassluis en Dokkum, waar de intocht behoorlijk uit de hand was gelopen, mede dankzij het gepolariseerde debat rondom Zwarte Piet. Waarin schuilt het succes van Zaanstad? We vragen het Abdelhak Belkasmi, afdelingsmanager Openbare Orde en Veiligheid bij de gemeente.
‘Zestig aanhoudingen bij intocht Sinterklaas in Gouda (2014), ‘Noodverordening tijdens intocht Sinterklaas in Maassluis’ (2016), ’34 verdachten snelwegblokkade anti-Pietdemonstranten voor de rechter’ (2017).
Drie krantenkoppen rond de landelijke Sinterklaasintocht van de afgelopen jaren. Jan Hamming, burgemeester van Zaanstad, was geenszins van plan zich in dit rijtje te scharen toen hij besloot de intocht in 2018 te willen organiseren. Aanvankelijk meldde zich geen enkele gemeente om deze taak op zich te nemen en pas na een tweede oproep besloot Hamming zich te kandideren. Een van de redenen daarvoor was dat de bevolking volgens hem heel bescheiden is en onvoldoende trots, terwijl Zaanstad ‘zo’n prachtige gemeente is en we dat aan iedereen willen laten zien’, aldus Hamming begin deze zomer op de bijeenkomst De intocht van Sinterklaas, voor iedereen een feest? Daarnaast kent de regio vanwege de rijke Zaanse industrie een historie met arbeidersrechten en heeft de Februaristaking er haar oorsprong. ‘Dit maakt Zaanstad de juiste plek voor de combinatie van een veilig kinderfeest en vrijheid van meningsuiting.’
Omgaan met polarisatie
De bijeenkomst begin juli, georganiseerd door de Expertise-unit Sociale Stabiliteit (ESS) van het ministerie van So-ciale Zaken en Werkgelegenheid, stond in het teken van het handelingsperspectief Omgaan met polarisatie (zie kader). Dit moet gemeenten helpen bij hun voorbereiding op de intocht van Sinterklaas. Abdelhak Belkasmi, afdelingsmanager Openbare Orde en Veiligheid van de gemeente Zaanstad, was een van de sprekers. Hij was vorig jaar samen met veel collega’s, de politie en de Veiligheidsregio betrokken bij de organisatie van de landelijke intocht. ‘We wisten vrij laat dat wij die intocht gingen organiseren’, vertelt Belkasmi. ‘Begin juni zijn we van start gegaan.’ De NTR, die de intocht op televisie uitzendt, kwam langs en Belkasmi ging aan de slag met de organisatiestructuur. ‘Daar nam ik de tijd voor’, zegt hij glimlachend. ‘De politie schakelde een stuk sneller, zij wisten binnen twee weken al wie er de dag van de intocht in Zaanstad zouden zijn. Ik wist toen nog niet eens wie de communicatie zou gaan doen.’
De politie schakelde een stuk sneller
Elke andere demonstratie levert nauwelijks reactie op
Met behulp van ervaren gespreksleiders en in samenwerking met debatcentrum De Balie uit Amsterdam zijn onder de noemer Zaanse dialogen allerlei sessies georganiseerd op scholen en in zorgcentra. Ook vond er één grote bijeenkomst plaats waar iedereen, behalve de pers, welkom was. Belkasmi: ‘Het ging er daarbij niet om de ander te overtuigen van jouw standpunt, maar om met elkaar de dialoog te voeren. Wat doet het onderwerp met je, hoe ervaar je het en kun je begrijpen hoe de ander het ziet?’ Journalisten werden geweerd, om ‘een veilige sfeer te creëren’. Na afloop mochten ze vragen te stellen. Bij de dialoogsessies is gebruikgemaakt van het Denkkader Polarisatie van filosoof Bart Brandsma. ‘Dat heeft ons geholpen in kaart te brengen welke groepen er zijn, wie welke positie inneemt en welke conflicten er zijn.’
Burgemeester Hamming is heel bewust als bruggenbouwer gepositioneerd, al is dat volgens Brandsma voor een bestuurder niet per se de handigste positie om in dit geval in te nemen. ‘Als je een bruggenbouwer bent, genereer je vaak meer brandstof, omdat je beide partijen bij elkaar probeert te brengen’, lichtte Brandsma toe tijdens de ESS-bijeenkomst begin deze zomer. ‘De beste positie is tussen de middengroep, zodat je geen kant hoeft te kiezen.’ De gemeente – niet alleen de burgemeester, ook de ambtenaren – moet zich volgens Brandsma beroepsneutraal opstellen. Dat is verdomd lastig, geeft Belkasmi toe. ‘Er wordt elke keer gevraagd wat je zelf van Zwarte Piet vindt, ook aan de burgemeester. “U vindt toch ook dat dit niet moet kunnen?”, vragen ze dan. Geef daar maar eens antwoord op.’
Tips voor Apeldoorn
Terugkijkend heeft Belkasmi wel een aantal tips voor Apeldoorn, waar op 16 november de landelijke intocht plaatsvindt. ‘Beperk het aantal overleggremia’, is het eerste waar hij aan denkt. ‘Naast de driehoek, het tactisch en het operationeel overleg hadden we vier werkgroepen ingesteld: veiligheid, communicatie, dialoog en organisatie. Door deze aparte groepen te benoemen, werden het instituties waardoor we heel veel tijd zijn verloren aan allerlei vergaderingen. Natuurlijk moet je geregeld met elkaar overleggen, maar benoem mensen die verantwoordelijk zijn en laat hen zelf bepalen hoe zij hun team organiseren.’
Ziek
Een ander punt is zowel de ambtelijke als de bestuurlijke bezetting. ‘Ik speelde een vrij cruciale rol in het organiseren van de veiligheid, maar we hebben er nooit over nagedacht wat we zouden doen als ik ziek zou worden.’
Hetzelfde geldt voor de burgemeester, die drie weken voor de intocht inderdaad ziek werd. ‘Als hij er tijdens de intocht niet bij kon zijn, zou de eerste locoburgemeester zijn plaats innemen. De tweede loco moest dan in de driehoek gaan zitten, maar die wist van niets.’ Belkasmi zou een volgende keer meer mensen bij zo’n project betrekken, niet alleen om het werk te verdelen, maar ook om de achtervang beter te regelen.
Tot slot moet je de politieke dynamiek rondom de intocht niet onderschatten, waarschuwt Belkasmi. De VVD-fractie, nota bene een coalitiepartij, dreigde een motie in te dienen om de burgemeester op te dragen een noodverordening af te kondigen. Demonstraties langs de route en op het evenemententerrein moesten verboden worden. Belkasmi: ‘Dat druiste helemaal in tegen de strategie die wij bedacht hadden, namelijk het gesprek aangaan met demonstranten en hen een zichtbare plek geven om hun punt te maken.’
Belkasmi is trots op de aanpak van de burgemeester. ‘In het begin probeerde hij iedereen in de raad te vriend te houden, van SP tot VVD. Totdat die motie kwam en hij het nodig vond duidelijk te maken dat alleen hij verantwoordelijk was, dat ze erop moesten vertrouwen dat alles geregeld en goed doordacht was en dat ze hem daar achteraf op mochten afrekenen. Hij toonde op het juiste moment echt leiderschap, dat was mooi om te zien.’
Omgaan met polarisatie
Het handelingsperspectief Omgaan met polarisatie, dat de Expertise-unit Sociale Stabiliteit (ESS) medio september publiceert, borduurt voort op het Denkkader Polarisatie van Bart Brandsma. Het gaat in op de basiswetten, rollen en game changers bij polarisatie. Welke brandstof herkennen we en wat is de gevoelsdynamiek? Door deze vragen te beantwoorden, kunnen gemeenten een opzet voor een eigen strategie maken over hoe om te gaan met betrokken partijen. Dat kan zijn met Sinterklaascomités en organisaties die voor of tegen Zwarte Piet zijn, maar ook voetbalsupporters of groeperingen als Pegida.
Op basis van ervaringen met de Sinterklaasintocht 2019 zal ESS samen met gemeenten, het ministerie van BZK, het Nederlands Genootschap van Burgemeesters en de VNG de handreiking verder ontwikkelen.
Meer informatie op de website van de Expertise-unit Sociale Stabiliteit.