VNG Magazine nummer 13, 13 september 2019
Auteur: Leo Mudde | Beeld: fotostudio Wierd
Lelystad wil, net als vijftig jaar geleden, weer vooroplopen met vernieuwend en kwalitatief hoogwaardig onderwijs. Maar daar zijn wel goede docenten voor nodig, die liggen niet voor het oprapen. Daarom organiseerde de gemeente een ‘meeloopdag’. Dat werd een succes.
Start van de meeloopdag op 20 juni op basisschool De Finnjol in Lelystad.
Het werven van leerkrachten is geen gemeentelijke taak. Toch trekken steeds meer gemeenten zich het nijpend tekort aan docenten aan. Amsterdam bijvoorbeeld geeft ze voorrang op de woningmarkt of, als ze van buiten de stad komen, een reiskostenvergoeding. De gemeenteraad van Schiedam wil dat de gemeente samen met de schoolbesturen aan de slag gaat voor betere werkomstandigheden en ook in Rotterdam, Zaanstad en Almere zoeken gemeenten en scholen samen naar oplossingen om te kunnen voldoen aan de oplopende vraag naar docenten.
Lelystad doet het anders. In juni organiseerde de gemeente met alle schoolbesturen een unieke meeloopdag: wie was geïnteresseerd in een baan in het onderwijs kon een dagje meelopen. De belangstelling was groot; het onderwijs had 150 plekken aangeboden, het aantal aanmeldingen bedroeg 183. Uiteindelijk werden met twintig mensen vervolgafspraken gemaakt.
‘Best spectaculair’, zegt wethouder Elly van Wageningen, ‘twintig mensen naar binnen trekken met één actie. En ik weet dat na de actie nog meer mensen zich meldden met wie afzonderlijke afspraken zijn gemaakt om een dagje mee te lopen.’
Overigens is daarmee het tekort nog allerminst opgelost. Eind 2018 waren er in het primair onderwijs dertig voltijds vacatures, in het voortgezet onderwijs elf.
Destijds liepen we voorop, dat willen we weer doen
Middenschool
Lelystad is het aan z’n stand verplicht om zich sterk te maken voor goed onderwijs, vindt Van Wageningen (ChristenUnie). Vijftig jaar geleden, toen Lelystad nog maar net bestond, werd er al geëxperimenteerd met de middenschool. ‘Het moest toen allemaal nieuw en anders. Hele busladingen kwamen kijken hoe Lelystad het onderwijs vernieuwde. De middenschool, waarin leerlingen van verschillende niveaus naar dezelfde brugklas gingen en pas later voor een schoolkeuze kwamen te staan, heeft hier lang standgehouden. Nu is de trend dat ouders willen dat de schoolkeuze zo vroeg mogelijk wordt gemaakt. Destijds liepen we voorop met onderscheidend, kwalitatief hoogwaardig onderwijs. Dat willen we weer doen, ervoor zorgen dat de rest van het land weer komt kijken hoe wij de talenten van onze kinderen optimaal naar voren laten komen.’
Het onderwijs mag dan formeel geen gemeentelijke verantwoordelijkheid zijn, moreel is het dat wel degelijk, vinden ze in Lelystad. Toen de gemeenteraadsfractie JongLelystad het college in november vorig jaar opriep werk te maken van het werven van goede leerkrachten, pakte het college de handschoen snel op. ‘We zijn met het onderwijs aan tafel gaan zitten en hebben allerlei plannen gemaakt, waaronder de organisatie van een open dag.’
Nieuwe campus
Van Wageningen, die zelf twaalf jaar voor de klas heeft gestaan, denkt sterke troeven in handen te hebben om Lelystad aantrekkelijk te maken voor mensen die in het onderwijs aan de slag willen. In juni ging de bouw van een gloednieuwe campus van start, Porteum, een revolutionair concept bestaande uit zeven gebouwen: drie voor het vmbo, drie voor havo/vwo en een cultuurgebouw. De echo van de middenschool uit de vorige eeuw klinkt erin door. ‘We willen daar de 80/20-procent regeling invoeren: de leerlingen krijgen een vrije ruimte van 20 procent waarin ze kunnen werken aan opdrachten die zij zelf interessant vinden en die aansluiten bij wat de stad nodig heeft. Door de uitstraling van het nieuwe gebouw en de inhoud van het onderwijs verwachten we dat mensen hier enthousiast voor worden en hier graag komen werken.’
Ook voor het primair onderwijs worden nieuwe gebouwen neergezet. ‘We hebben de scholen uitgedaagd: kom met een concept dat past bij jouw omgeving, dan leveren wij het gebouw daarvoor’, zegt de wethouder. ‘Er zijn al verschillende mooie parels in de stad, die willen we uitbouwen en daar hebben we goede mensen voor nodig.’
Maatschappelijk relevant
Daar moest de meeloopdag dus voor een deel in voorzien, naast het aanstellen van een netwerker (die op zoek gaat naar de ‘stille reserve’ van potentieel geïnteresseerden) en een instroommakelaar (die de stap om het onderwijs in te gaan, vergemakkelijkt). Geïnteresseerden moesten vooraf een motivering insturen en op basis daarvan werden zij gekoppeld aan een docent.
De belangrijkste drijfveer om het onderwijs in te gaan, was, volgens Van Wageningen, de behoefte om iets te gaan doen wat maatschappelijk relevant is. ‘Want ondanks de negatieve verhalen over het onderwijs, zoals de werkdruk, de stress, de betaling, zien mensen ook de positieve kanten gelukkig. Uit eigen ervaring weet ik hoe mooi het is om, in het primair onderwijs, een jaar lang met een groep kinderen op te trekken en hun ontwikkeling van dichtbij mee te maken.’
Er zaten ook verrassende kandidaten bij. Een Spaanse musicus bijvoorbeeld, die in Barcelona aan het conservatorium was afgestudeerd en hier zijn kennis op kinderen wil overdragen. Van Wageningen: ‘Hij beheerst het Nederlands misschien niet goed genoeg voor een echte plek in het onderwijs, maar misschien kan hij wel fantastische gastlessen verzorgen waardoor andere leraren worden verlost van een stuk werkdruk. Ik sprak ook een accountant met een moeder in het onderwijs die hij altijd plaagde over haar lange vakanties maar nu weleens wilde ervaren hoe het er echt aan toe gaat in het onderwijs. En er waren mensen bij die de pabo nooit hadden afgemaakt en daar altijd spijt van hebben gehad, en dit als een kans zien om een lang gekoesterde wens uit te laten komen.’
Veel mensen zien in dat het een fantastisch vak is
Ambtenaren
Vanuit de gemeentelijke organisatie kwamen ook veel enthousiaste reacties op de vraag, wie af en toe eens voor de klas wilde staan om de docenten te ontlasten. ‘Een van onze ambtenaren is Nederlands kampioen stijldansen, dus hij ging in zijn mooie pak en met glimmende schoenen dansles geven op de scholen, waardoor de leerkrachten even andere dingen konden doen. Hij vond het geweldig, hij glom na afloop net als zijn schoenen. Wij gaan nu ook bij de bedrijven in onze gemeente vragen of hun medewerkers iets over het werk willen vertellen op scholen. En de hogeschool Windesheim onderzoekt of het mogelijk is om met strippenkaarten te werken. Hun docenten zouden dan een of meerdere dagen kunnen invallen, bijvoorbeeld om de werkdruk op een school te verminderen. Zo zetten we ons op verschillende fronten in.’
Maar het belangrijkst blijft het aantrekken van leraren. Van Wageningen beseft dat Lelystad moet concurreren met andere steden. ‘Er werken ook mensen uit Lelystad in Amsterdam. Tegen hen kunnen wij zeggen: kom toch hier werken, dat scheelt je veel files en reistijd.’
Dit voorjaar maakte topvrouw Merel van Vroonhoven van de financiële waakhond AFM bekend dat zij haar riant betaalde baan opzegde voor een functie in het onderwijs. ‘Mensen als zij zijn onze ambassadeurs’, zegt Van Wageningen. ‘Ik bagatelliseer de werkdruk niet, maar als je de mooie kanten van het onderwijs onder de aandacht brengt, blijkt dat veel mensen inzien dat het een fantastisch vak is.’
En de meeloopdag? Die wordt zeker herhaald, want het succes daarvan smaakt naar meer.