Kinderombudsvrouw Margrite Kalverboer - ‘Een pedagoog in elke gemeente’

Over dingen die kinderen écht raken, worden zij niet bevraagd

Wat hadden die gemeenten anders moeten doen?
‘Aan kinderen moeten vragen wat het voor ze betekende om tijdelijk ergens anders te wonen. Neem kinderen serieus, praat met ze. Dan zul je zien dat hun belang in andere dingen zit dan wij als volwassenen denken.’

Als alle wethouders Jeugd nou eens de lijst van kinderrechten aan hun muur zouden hangen?
‘Nou, dat is niet genoeg hoor. Ik heb liever dat ze zich houden aan de vier kernartikelen (zie kader, red.) waar je besluiten aan kunt toetsen.’ 

Het is toch niet zo dat gemeenten geen oog hebben voor kinderrechten, ook al worden ze niet expliciet genoemd? Neem de bestrijding van kinderarmoede. Daar doen gemeenten veel aan, bijvoorbeeld door dingen beschikbaar te stellen om ervoor te zorgen dat ze kunnen meedoen aan activiteiten.
‘In Nederland groeien 400.000 kinderen op in armoede. Je hebt veel categorieën armoede, een daarvan is die waarin het van generatie op generatie overgaat. Die categorie help je niet met een laptop of een fiets. In eerste instantie ben je geneigd te denken dat het in de spullen zit, maar kinderen geven zelf als problemen aan dat ze in een minder veilige buurt wonen, het op school moeilijk hebben, geen netwerk hebben en dat hun ouders niet goed beschikbaar zijn. Zet dáár dan op in, begeleid kinderen bij hun studie zodat ze niet afhankelijk zijn van een kamer die ze thuis met een broer of zus moeten delen. En begeleid ook de ouders. Veel ouders zijn de hele dag bezig met het doorpluizen van folders voor de goedkoopste aanbiedingen, met de planning van de volgende dag of ze gaan naar de voedselbank. Als dat het voorbeeld voor kinderen is, gaan ze dat kopiëren. Ze hebben dan geen ruimte om te dromen. Kinderen geven aan dat het niet meer gezellig is, thuis. Daar zou je meer naar moeten kijken dan naar de materiële zaken.’

In uw reflectie op de ervaringen met de Jeugdwet lees ik zaken als: er is gebrek aan regie, de integrale aanpak ontbreekt, kinderen worden niet gehoord, het eigenkrachtprincipe werkt niet, de kwaliteitsverschillen tussen gemeenten dreigen te groot te worden… Best heftig.
‘Dat er verschillen zijn tussen gemeenten, dat hoeft niet verkeerd te zijn. Als de ene gemeente meer arme kinderen heeft dan de andere, of meer kinderen met bepaalde aandoeningen, dan zal er ander beleid zijn, dat is prima. Maar wat je ziet, is dat de financiën leidend zijn, daar worden wij vaak mee geconfronteerd en dat kunnen soms de meest banale dingen zijn. Zoals een gezin dat moet verhuizen naar een aangepaste woning in een andere gemeente omdat het kind in een rolstoel zit. Dan moeten ze in de oude gemeente de rolstoel inleveren, en vervolgens in de nieuwe gemeente zes maanden wachten op een nieuwe. Het is bizar, en het komt nog steeds voor. 
‘We hebben met z’n allen de beweging gemaakt dat hulp dichter om het gezin heen moet worden georganiseerd, in de eigen buurt. De gedachtekronkel is dat als je met lichte hulp begint, je geen diagnostiek hoeft te doen. Waar je op zou moeten inzetten, is dat je aan het begin zo goed mogelijk vaststelt wat er aan de hand is, wat er nodig is, wat mensen zelf kunnen en waar je echt specialistische hulp moet gaan inzetten. Dat doe je met topmensen, binnen wijkteams. Als je aan de voorkant niet investeert, krijgen kinderen en ouders niet de passende zorg die nodig is en komen kinderen uiteindelijk, omdat de problematiek verergert, in de meest zware zorg of in de crisisopvang terecht. Dat schrijven wij al heel lang maar het wordt al tweeëneenhalf jaar weggewimpeld. Nu wordt langzamerhand erkend dat kinderen in de verkeerde en zware zorg terechtkomen omdat onder meer dat voortraject niet goed is gegaan.’

Mag je dat gemeenten aanrekenen? Het is allemaal wel heel erg snel gegaan.
‘Iedereen moest in een andere stand, ook jeugdhulpverleners en gemeenten die deze taak nooit hebben gehad. Dat kan niet zonder slag of stoot. Ik ben geen econoom of bedrijfskundige, maar ik snap wel dat je bij zo’n mega-operatie enorm moet investeren in de deskundigheid van de mensen die het moeten uitvoeren. Je begint met het plaatsen van topmensen op cruciale functies, zij kunnen vervolgens anderen opleiden die het gaan uitvoeren, zodat de operatie goed op de rails wordt gezet. Dat is niet gebeurd, het was een bezuinigingsoperatie.’

Maar wel een die werd verpakt in mooie beleidstaal: mensen moesten de regie krijgen over hun eigen leven, in hun kracht worden gezet…
‘Natuurlijk is het voor ieder mens belangrijk dat hij of zij regie heeft over z’n eigen leven, maar je moet je realiseren dat het vaak gaat over mensen die dat niet kunnen, of die het moeten leren. Dan moet je je ook verdiepen in de vraag: wat heeft deze persoon nodig om die regie te kunnen nemen? Dat is ook een stap waar je in moet investeren.’

Dat er verschillen zijn tussen gemeenten hoeft niet verkeerd te zijn

Zou elke gemeente een pedagoog of kinderpsycholoog in dienst moeten hebben?
‘Ja, zeker. En die zou ook bij de collegevergaderingen moeten zitten. Dat zegt het Kinderrechtenverdrag ook: als je besluiten neemt die kinderen raken, moet je altijd mensen erbij betrekken die verstand hebben van kinderen en sociologie en zo. Kijken naar de impact van besluiten voor kinderen en je afvragen hoe je ervoor zorgt dat ze kunnen doorgaan met hun leven, dat is zo waardevol.
‘Soms hoeft het niet moeilijk te zijn. Neem het voorbeeld van het parkje met het bankje, een plek om de hond uit te laten, daar verzacht je veel leed mee.’

Welk advies heeft u voor gemeenten?
‘Ik heb meegedaan aan de Alicia Dialogen, naar aanleiding van een documentaire over een meisje dat jaren werd verplaatst van de ene naar de andere instelling, in afwachting van een pleeggezin. Daar komt nu een aantal projecten uit om ervoor te zorgen dat we dit in de toekomst kunnen voorkomen. Een van de gedachten was: als we dit nou eens benaderen vanuit de kinderrechten? Iemand van de gemeente Den Haag opperde het Kinderrechtenverdrag te kiezen als sturingsinstrument voor je besluit, hoe zou dat besluit er dan uitzien? Daar gaan we nu met een groep mee aan de slag, allemaal mensen uit de hele keten van jeugdhulp: gemeente, Veilig Thuis, kinderbescherming, wijkteam, jeugdinstelling. Zij gaan ons besluiten voorleggen die ze hebben genomen en waarvan ze nu denken: dat zou weleens met het Kinderrechtenverdrag kunnen wringen. Wij gaan dan samen bekijken hoe dat besluit eruit zou hebben gezien als het Verdrag leidend was geweest, en wat de implicaties dan zouden zijn.
‘Ik zeg niet dat dit dé oplossing is, ik vind het wel mooi om te zien dat er op veel plekken de bewustwording ontstaat dat je een aantal dingen niet kunt oplossen door op dezelfde manier te blijven werken. Mensen zijn echt bereid en bevlogen om het beter te doen. Er ontstaan denkkracht en creativiteit, en veel partijen willen zich committeren. Dus alles is niet hopeloos, als je het maar net een beetje anders aanvliegt.'