Aanleiding
Amsterdamse verloskundigen meldden in 2017 dat zij de zorg aan Eritrese zwangere vrouwen niet optimaal konden verlenen vanwege de taalbarrière en een culturele kloof. Regiocoördinator gezondheid statushouders van de VNG, Marjolein Martens, gaf daarom in oktober 2017 een presentatie over de achtergrond van Eritrese statushouders in de kwartaalvergadering verloskundigenkring EVAA in Amsterdam. De aanwezige verloskundigen vroegen te onderzoeken of Centering Pregnancy zorg (CP) het probleem kon oplossen. CP is groepsgewijze verloskundige zorg, een bestaande methodiek die de verbinding versterkt tussen cliënten en de verloskundige en tussen cliënten onderling. Ieder heeft daarbij haar eigen inbreng, en alle vrouwen vullen elkaar aan. Samen maken ze zorgen, ervaringen en vragen bespreekbaar. Daarnaast ontstaan vriendschappen en netwerken.
Samen met Anne Bedaux, verloskundige in Amsterdam Noord en expert in de CP-methodiek, is een projectplan geschreven om in een pilot de methodiek toegankelijk te maken voor Eritrese zwangere vrouwen om zo de kwaliteit van de verloskundige zorg te verbeteren voor deze groep. Met behulp van de Koninklijke Organisatie voor Verloskunde (KNOV) is het projectplan ingediend bij Zorgverzekeraars Nederland. In juni is financiering toegekend voor een pilot. Daarmee wordt de methodiek aangepast aan de behoeften en de leefwereld van Eritrese vrouwen. Daarnaast worden twee culturele vertalers afkomstig uit Eritrea met het geld bekostigd. De pilot wordt gemonitord op effectiviteit door TNO.
Gemeenten kunnen een belangrijke rol spelen door een regierol te vervullen. Het aanpassen van de methode en het bijeen brengen van verschillende praktijken vraagt coördinatie. Daarnaast is een centrale ruimte nodig. De gemeente kan ook helpen het project onder de aandacht te brengen bij instanties waar de vrouwen veel contacten hebben, zoals Vluchtelingenwerk, sociaal wijkteams en klantmanagers van werk en inkomen.
In juli is de pilot begonnen. Regiocoördinator Marjolein Martens spreekt met verloskundige Anne Bedaux over haar ervaringen tot nu toe met de groep zwangere Eritrese vrouwen.
Anne, waarom past CP volgens jou bij Eritrese vrouwen?
Verloskundigen ervoeren in individuele consulten dat het veel tijd kostte om bijvoorbeeld het geboortezorgsysteem uit te leggen, consulten duurden lang, ook door de taalbarrière. Door een gemiddeld lager opleidingsniveau is er weinig voorkennis bij de vrouwen over onderwerpen als het menselijk lichaam, zwangerschap en leefstijl. Er moet daarom gemiddeld veel meer basisinformatie overgedragen worden en dat red je niet in 15 minuten. Bij CP krijgen moeders in spe 17 uur meer contacttijd in vergelijking met individuele verloskundige consulten. Dat maakt deze methode geschikt voor deze groep.
Daarnaast zeggen de Eritrese vrouwen dat het fijn is om in je eigen taal vragen te kunnen stellen. Door met culturele vertalers een CP-groep te draaien komen de vragen en verhalen van de deelneemsters vanzelf meer tot hun recht. In een een-op-een-consult kan weliswaar de tolkentelefoon worden gebruikt, maar ik merk dat dit niet gangbaar is. Zeker als een aanstaande moeder of haar partner wel een beetje Nederlands spreekt, is het denk ik lastiger de knoop door te hakken om gebruik te maken van een tolk. Dat kan tot een onvolledige anamnese leiden, miscommunicatie en daarmee mogelijk minder goede zorg. Het bespaart ook geld om de tolk voor een groep te gebruiken.
Zijn er nog meer voordelen?
Daarnaast worden twee culturele vertalers afkomstig uit Eritrea met het geld bekostigd: Amy Welde Selasi en Ruta Mekonnen. Zij vertelden mij dat er niet vanzelfsprekend veel contact is tussen Eritreeërs in Nederland. Vanwege de gespannen politieke situatie in Eritrea kan er onderling wantrouwen zijn, dat staat verbinding in de weg. Sociale netwerken zijn weggevallen door de vlucht uit Eritrea. Er is best veel eenzaamheid onder de vrouwen. CP heeft bewezen krachtig te zijn in het creëren van verbinding tussen de groepsgenoten, die netwerken blijven, ook na de zwangerschap. Er zijn tien bijeenkomsten; elke CP-bijeenkomst duurt twee uur, met een gezamenlijke opening en afsluiting om elkaar te leren kennen. Vrouwen ondersteuning bieden om uit een sociaal isolement te komen, vind ik een van de belangrijkste voordelen van CP voor deze doelgroep. De sociale cohesie zie je nu na drie bijeenkomsten ontstaan. Vrouwen uit hetzelfde stadsdeel arriveren gezamenlijk, dat was in begin niet zo. We zien steeds meer onderlinge contacten en er wordt veel gelachen. De opkomst is ook hoog, van de tien vrouwen zijn er gemiddeld steeds acht vrouwen aanwezig.
Wat doe je anders voor deze groep dan in een reguliere CP-groep?
Het werken met de tolken maakt mijn rol anders. Ik moet helemaal op de twee tolken vertrouwen want ik versta geen woord Tigrinya (moedertaal Eritreeërs), ik krijg niets mee van wat er wordt gezegd. Het voordeel is dat ik goed kan observeren hoe de non verbale interactie is en welke methodieken wel of niet goed aanslaan. Dat nemen we mee in het aanscherpen van ons programma. Samen met de tolken heb ik in de voorbereiding bestaande CP-materialen vertaald en aangepast. Een voorbeeld is de controlekaart in zowel Tigrinya als Nederlands met pictogrammen waarop per sessie de medische controles kunnen worden bijgehouden. De vrouwen vullen deze kaart zelf in. Het is een onverwacht succes. Zelf controles uitvoeren zoals bloeddruk meten bij elkaar helpt. De aanstaande moeders nemen hun eigen controlekaart elke keer netjes mee en vragen mijn hulp met alles zelf bijhouden. Zelf regie nemen op eigen gezondheid wordt hiermee op een natuurlijke manier gestimuleerd. Deelneemsters stellen veel vragen, zoals 'hoeveel weken ben ik eigenlijk zwanger?' De meeste vrouwen weten dit niet, dit vond ik opvallend, hoewel ze soms al ruim dertig weken zwanger zijn.
Ook hebben we een box gemaakt met verschillende etenswaren en gewoonten die wel of niet schadelijk voor de baby kunnen zijn. De inhoud van deze box is met de tolken samengesteld. Bij elk item wordt naar een mening gevraagd of het wel of niet gezond is in de zwangerschap. Eritrese vrouwen eten bijvoorbeeld geen filet americain dus dat laten we eruit. Maar een tandenborstel leverde onverwacht veel discussie op omdat de aanname was dat poetsen met tandpasta slecht zou zijn voor de baby. Terwijl mondverzorging juist heel belangrijk is omdat ontstekingen van het gebit het risico op vroeggeboorte vergroten. Op deze manier, door aan te sluiten bij culturele achtergrond en kennisniveau, kan de juiste informatie worden gegeven.
Soms blijven vrouwen na de CP-groep hangen, omdat ze mij nog iets willen vragen. Een voorbeeld is een moeder die mij vroeg uit te leggen waar een brief over ging. Ze had een rekening gehad van haar verzekering voor bloedprikken en begreep niet waarom ze dit moest betalen. Daardoor besef ik nog beter wat voor uitdaging het voor hen is om zwanger te zijn in een land waar je taal niet spreekt en alles zo anders geregeld is. Net als het fenomeen kraamzorg, probeer dat maar eens te regelen als je geen Nederlands spreekt. Daar hebben we veel aandacht aan gegeven. Dat maakt de centering-zorg voor deze groep nog uitgebreider.
Wat heb jij ervan geleerd?
Ik vind het verassend dat er soms wel veel en soms helemaal geen kennis over bepaalde onderwerpen is. Dat maakt dat ik elke keer weer onbevangen de groep start, want ik heb geen zekerheden welke informatie ik zal gaan behandelen. Bijvoorbeeld over borstvoeding; wat voor Eritrese vrouwen heel normaal blijkt te zijn. Niemand in de groep had zelf als kind de fles gekregen. Alle vrouwen zijn van plan minstens een tot drie jaar borstvoeding te geven, beduidend langer dan Nederlandse zwangere vrouwen. Maar een kolf kennen de Eritrese vrouwen niet, en ze weten evenmin welke rechten je als vrouw hebt om je kind te voeden als je na de bevalling naar school of aan het werk gaat. Ook bleek er kennis te zijn over de voordelen van borstvoeding, dat het beter is qua inhoud in vergelijking met kunstvoeding, maar het bestaan van antistoffen was onbekend.
De laatste bijeenkomst hebben we gepraat over anticonceptie, er was meer kennis dan ik had verwacht over verschillende methoden. De meeste dames hadden negatieve ervaring met de prikpil die verplicht wordt gegeven tijdens de vlucht naar Nederland om te voorkomen dat vrouwen zwanger worden. Sommige vrouwen vertelden dat ze bij aankomst in Nederland soms nog een jaar lang niet ongesteld werden en dat de toegediende dosis mogelijk erg hoog was. Je zag dat er veel herkenning was, anderen hadden dit ook meegemaakt. Onbekend was dat bijvoorbeeld “voor het zingen de kerk uitgaan” niet veilig is en niet alle methoden voor anticonceptie samengaan met borstvoeding, daar hebben we lang over gepraat. Ik probeer eerst te kijken welke kennis er aanwezig is in de groep en daarbij aan te sluiten, anders zal nieuwe kennis ook niet goed landen.
CP is bedoeld voor netwerkvorming, waarom neem je de Eritrese vrouwen apart in een groep?
Het liefst hadden we alle vrouwen opgenomen in reguliere CP-groepen zodat een netwerk zou ontstaan van vrouwen met een verschillende culturele achtergronden. Door de taalbarrière in combinatie met het grote opleidingsverschil, bleek dat niet realistisch. Graag zou ik zien dat de CP-groep doorgaat als reguliere centering parenting groep, zorg van het consultatiebureau op dezelfde groepsgewijze manier. We hebben het al een keer gehad over opvoeding en hoe je met elkaar omgaat in een relatie. Een tik uitdelen/slaan lijkt vaak voor te komen in gezinssituaties. Het lijkt mij zinvol om Eritrese ouders ook uitgebreider en langer te kunnen begeleiden tijdens het eerste levensjaar van hun kindje.
Heb je tips voor verloskundigen en gemeenten die CP zouden willen aanbieden voor Eritrese vrouwen?
We willen na de pilot in 2019 alle ervaringen en ontwikkelde methodieken samen met TNO vormgeven in een training voor verloskundigen die al CP aanbieden in hun praktijk en dit graag voor Eritrese vrouwen beschikbaar willen maken. Een tip zou dus zijn om deze training te volgen als wij zover zijn. TNO presenteert een eindrapport met de belangrijkste bevindingen van deze pilot die breed zal worden gedeeld.
Verder is een goede culturele vertaler onmisbaar, iemand die een brug kan vormen tussen de aanstaande moeders en de verloskundige op een respectvolle en uitnodigende manier. De meeste praktijken zullen niet voldoende Eritrese vrouwen in zorg hebben voor een hele CP-groep. Dat betekent dat verloskundigen moeten doorverwijzen, dat vraagt om samenwerking en onderling vertrouwen.
De eerste bevindingen lijken positief. Gemeenten kunnen onderzoeken hoe andere bestaande methodieken op basis van de uitkomsten van de pilot toegankelijker kunnen worden gemaakt voor Eritreeërs en andere groepen met een afstand tot het Nederlandse gezondheidszorgsysteem.
Voor meer informatie over de pilot Centering pregnancy voor Eritrese aanstaande moeders in Amsterdam, kunt u een mail sturen naar CPE@gmail.com.