Hoe gastvrij Nederlanders ook zijn, de komst van vluchtelingen naar een stad, dorp of wijk levert behoorlijk veel discussie op. De beelden staan scherp op ons netvlies. Van de dame die in Oranje voor de dienstauto van staatssecretaris Dijkhoff werd weggetrokken en de twaalf halve varkenskoppen op het Esmarkerveld in Enschede tot rellende inwoners bij het gemeentehuis van Geldermalsen. Het vluchtelingendebat brengt heel wat emoties met zich mee. Bijna dagelijks zijn we daarvan getuige. Via de televisie dringen de beelden onze huiskamers binnen.

Dat her en der bijeenkomsten waar bewoners over de mogelijke komst van vluchtelingen werden geïnformeerd zijn geëscaleerd, heeft een aantal gemeenten doen besluiten geen of nauwelijks camera’s toe te laten.

Verstandige keuze

‘Een verstandige keuze’, vindt Henri Beunders, hoogleraar Ontwikkelingen in de publieke opinie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Dat bijeenkomsten in Geldermalsen en Purmerend zo uit de hand zijn gelopen, komt volgens Beunders vooral door de aanwezigheid van camera’s. Gemeenten kiezen vaak, zo vindt hij, een verkeerde vorm om ‘zo’n heftig en emotioneel onderwerp als de komst van vluchtelingen’ te bespreken. Beunders: ‘Als je een grote zaal huurt waar honderden mensen in kunnen en er zijn ook nog camera’s bij, dan weet je zeker dat er wordt gepolariseerd. Zo’n avond wordt gekaapt door tien schreeuwers, die voor de microfoon gaan staan waardoor gewone mensen niets meer durven zeggen.’

De gemeente Bernheze besloot bij een informatieavond in Heesch alleen regionale journalisten toe te laten en geen camera’s. ‘We hebben hiervoor gekozen omdat de lokale pers altijd betrokken is bij zaken die in onze gemeenschap spelen, en een nadrukkelijke, of in groten getale, aanwezigheid van pers, niet bijdraagt aan het beoogde karakter en de opzet van de avond, waarin we de dialoog voeren met onze eigen inwoners’, zo liet Bernheze voorafgaand aan de bijeenkomst weten.

Kritische brief

Dit besluit kwam burgemeester Marieke Moorman op een kritische brief van het Nederlands Genootschap van Hoofdredacteuren te staan. Voorzitter Marcel Gelauff – tevens hoofdredacteur van NOS Nieuws – schrijft zeer verbaasd te zijn over de aanpak. ‘Het Genootschap heeft er alle begrip voor dat u een aanpak zoekt, die u in de gelegenheid stelt op een adequate manier in gesprek te gaan met de betrokken bewoners, maar dat mag niet betekenen dat de overheid bepaalt dat sommige journalisten bij openbare bijeenkomsten worden toegelaten en andere niet.’

Desgevraagd zegt Gelauff te begrijpen dat de aanwezigheid van camera’s van invloed is op de sfeer in een zaal. ‘Als je bij de televisie werkt, snap je dat heel goed.’ Maar volgens hem hoort de pers verslag te doen van dit soort bijeenkomsten. ‘Als er mensen op af komen die een discussie onmogelijk maken, dan moet het dáár over gaan en niet over de mensen die het zichtbaar maken.’

Dilemma

Pieter Broertjes, burgemeester van Hilversum en in een vorig leven onder meer hoofdredacteur van de Volkskrant, vindt het een groot dilemma. ‘Je wilt als gemeente zo transparant mogelijk zijn over wat je doet, de media moeten erover kunnen berichten. Maar tegelijkertijd voelen mensen zich soms geremd als er pers bij is. Ze zijn camera’s niet gewend.’

De regio Gooi & Vechtstreek, waar Hilversum deel van uitmaakt, heeft zich bereid verklaard 1200 vluchtelingen op te vangen. Vorige week werd bekendgemaakt dat er vanaf 1 mei 300 terechtkunnen in Crailo, nabij Bussum, waar tot 2013 al een azc was gevestigd. Eind van het jaar wordt dit aantal verdubbeld naar 600. De afgelopen weken heeft onder leiding van waarnemend burgemeester Albertine van Vliet van Gooise Meren – sinds begin dit jaar de nieuwe naam van de gefuseerde gemeenten Bussum, Muiden en Naarden – een aantal kleinschalige bijeenkomsten plaatsgevonden.

Broertjes heeft er een paar bijgewoond en hij is te spreken over de manier waarop Gooise Meren dit heeft georganiseerd. ‘Het is een mooie methodiek waar per keer zo’n 25 bewoners aanwezig waren, inclusief een aantal mensen met kennis van zaken, zoals de wijkagent en iemand van het Leger des Heils.’

Goede sfeer

Doordat het zo kleinschalig was, heerste er een goede sfeer, vervolgt Broertjes, die aangeeft dat zijn gemeente vanaf deze week ook een aantal bewonersbijeenkomsten in dezelfde opzet gaat organiseren over de opvang van vluchtelingen in Crailo. In Hilversum zullen wel schrijvende journalisten worden toegelaten, dat was in Bussum niet het geval. Daar was geen pers aanwezig. ‘Daar is bewust voor gekozen’, weet Broertjes. ‘Na afloop konden journalisten wel vragen stellen. Het was geen geheime bijeenkomst, het ging er vooral om de sfeer intact te houden.’

Dat het Nederlands Genootschap van Hoofdredacteuren dit ziet als aantasting van de persvrijheid begrijpt hij. ‘Dat is hun taak. Maar dat laat onverlet dat op lokaal niveau een afweging wordt gemaakt, waarbij het balletje soms de ene kant op rolt, soms de andere.’

Zo ook in Utrecht, waar in januari meerdere informatiebijeenkomsten voor bewoners over opvanglocaties voor asielzoekers plaatsvonden. ‘Bij iedere bijeenkomst zijn media welkom geweest’, laat het college weten bij monde van een woordvoerder. Bij de twee avonden in Overvecht waren schrijvende journalisten en radioverslaggevers aanwezig, zowel van lokale als landelijke media. Alleen RTV Utrecht mocht binnen filmen. Daar is volgens het college voor gekozen omdat het besloten bewonersavonden waren en ‘we de avonden niet wilden laten domineren door meerdere cameraploegen’.
Volgens Utrecht gebeurt het vaker dat er beperkt camera’s worden toegelaten, zoals bij rechtszittingen. ‘Op basis van professionele collegialiteit is het gebruikelijk dat andere media de beelden tijdens en/of achteraf bij de wél in de zaal aanwezige pers opvragen. Media hebben deze optie – gefaciliteerd door RTV Utrecht – toen ook benut.’

Hoogleraar Beunders begrijpt heel goed dat gemeenten wat terughoudender zijn geworden. Hij vindt het slim dat over andere vormen van informeren wordt nagedacht. ‘Nodig boze burgers uit op het stadhuis voor een besloten gesprek met de burgemeester’, tipt Beunders. ‘Dan zijn ze vereerd dat ze mogen komen. De grootste schreeuwers merken dan dat ze toch belangrijk zijn. Vervolgens hebben zij de verantwoordelijkheid richting hun eigen achterban. Het is allemaal psychologie.’

Andere koers in Ede

Na veel protesten over de komst van een azc voor minstens 600 vluchtelingen besloot het college van B en W van Ede in november het besluit terug te draaien. Daarna is de gemeente een andere koers gaan varen, mede ingegeven door de gebeurtenissen in Heesch, Geldermalsen en Keulen.

‘Het gemeentebestuur heeft zijn beleid hierop aangepast’, vertelt bestuurswoordvoerder Henk Faas. Er worden nu meerdere kleinschalige locaties gezocht om de 600 tot 1400 vluchtelingen te huisvesten.
‘Ede is een grote gemeente met een goed maatschappelijk middenveld’, vervolgt Faas. ‘We hebben de belangrijkste stakeholders, zoals wijkcomités, maatschappelijke organisaties en afgevaardigden van de kerk en de moskee, twee keer bij elkaar gehad.’

De eerste keer was er geen pers aanwezig, de tweede keer woonde een journalist van De Gelderlander de bijeenkomst bij. Albert Heller, verslaggever bij de regionale krant, kwam er bij toeval achter dat de groep belanghebbenden op uitnodiging van de gemeente op 10 februari bij elkaar zou komen. ‘Het was niet actief gecommuniceerd door de gemeente’, aldus Heller. ‘Toen ik aangaf dat ik toch wilde komen, reageerden ze eerst afwijzend. Ik hield vol en zei dat ik toch zou komen. Een beetje brutaal misschien, maar ik vond het noodzakelijk dat er iemand van de pers aanwezig zou zijn. Daarop gaven ze aan dat ik welkom was.’
Faas erkent dat de gemeente het klein wilde houden. ‘We wilden de emotie van de massa geen stem geven, maar wel de heer Jansen uit de buurt.’

Afgelopen najaar had Ede wel een grootschalige bijeenkomst georganiseerd, waar ook camera’s bij waren. ‘Daar waren vooral tegenstanders aanwezig en de camera’s vergrootten het wij-zij-gevoel. De volkswoede krijgt als het ware een extra podium als er camera’s aanwezig zijn.’ Daarop besloot Ede het voortaan klein te houden.

Faas vertelt dat hij vooraf wat spelregels had afgesproken met journalist Heller. Zo zou hij zich tijdens de bijeenkomst terughoudend opstellen en
zich niet met de discussie bemoeien. Heller: ‘Dat vond ik niet meer dan logisch.’ Toen de bijeenkomst begon, werd aangegeven dat er een journalist in de zaal zat die niemand zou citeren. ‘Dat hadden we niet expliciet afgesproken, dus dat verbaasde me wel een beetje. Na afloop kreeg ik echter alle gelegenheid mensen te spreken. Dat ging prima.’

Na de twee door de gemeente gearrangeerde bijeenkomsten heeft Ede de regie in handen gelegd van de belanghebbenden. ‘Zij hebben vervolgens in hun eigen wijken bijeenkomsten gehouden met bewoners’, zegt Faas. ‘De gemeente is er wel bij, maar we zijn te gast. Bij enkele bijeenkomsten waren media aanwezig.’

Volgens Heller vinden deze bijeenkomsten wat meer onder de radar plaats. ‘Het is lastiger om te weten wanneer ze plaatsvinden.’ Hij is nog wel een keer expliciet uitgenodigd. ‘Daar ben ik niet naar toe geweest. Op een gegeven moment ken je alle argumenten wel.’