VNG Magazine nummer 11, 21 juni 2019
Auteur: Rineke van Houten | Beeld: Ronald Hissink
Met de Wet aanpak woonoverlast kan de burgemeester veroorzakers van woonoverlast als uiterste maatregel een gedragsaanwijzing opleggen. Bijvoorbeeld: u moet zorg accepteren. Werkt dat?
De Wet aanpak woonoverlast biedt gemeenten sinds 1 juli 2017 de mogelijkheid nieuwe bevoegdheden op te nemen in de APV. Bij ernstige overlast kan de burgemeester gedragsaanwijzingen opleggen aan zowel huurders als eigenaren van koopwoningen: een last onder dwangsom of een last onder bestuursdwang. Daarin staat wat de overlastgever moet doen of laten om te voorkomen dat hij een bedrag moet betalen of een aanwijzing moet opvolgen.
Ultimum remedium
De gemeenteraad van Almere omarmde de nieuwe mogelijkheden meteen en gaf het college de opdracht de APV aan te passen. De beleidsregel waarin de gedragsaanwijzing vervolgens is vastgelegd, is vrij uitgebreid, legt projectleider Lotte van den Akker uit. ‘Om duidelijk te maken dat de gedragsaanwijzing een ultimum remedium is. Dat we er alles aan hebben gedaan om de overlast ongedaan te maken en welke stappen we genomen hebben.’
Vastgelegd is ook voor wie de wet bedoeld is en wat onder overlast wordt verstaan. Dat onder de ‘gebruiker’ van de woning ook een (regelmatige) gast of een kraker valt en dat hinder ook veroorzaakt kan worden door relatief kleine vergrijpen zoals een voortdurend blaffende hond en omwonenden die hun portiek niet schoonhouden. De uitvoerige beleidsregel komt bovendien goed van pas als burgers wat al te makkelijk de burgemeester vragen de buurman tot de orde te roepen op basis van de ‘aso-wet’, zoals sommige media de wet na de inwerkingtreding noemden. Van den Akker: ‘Wij kunnen met verwijzing naar de beleidsregel uitleggen wat de procedure is.’
Het voorleggen van de voornemens alleen al kan afschrikken
Almere heeft nog geen gedragsaanwijzing maar wel al een formele waarschuwing van de burgemeester opgelegd. Er is een gesprek gevoerd in wat Van den Akker ‘het voorportaal’ noemt: een waarschuwing, waarin de overlastgever ambtelijk is uitgelegd dat hem een gedragsaanwijzing boven het hoofd hangt als de overlast voortduurt, en wat de maatregel inhoudt. Dat hielp. ‘Het voorleggen van de voornemens alleen al kan afschrikken.’
Zorg
Een groeiende groep veroorzakers van overlast zijn mensen met een combinatie van problemen: verslaving, werkloos, ggz-problematiek. Niet zelden betreffen het bovendien zorgmijders. Een gedragsaanwijzing zou, naast het einde aan woonoverlast, in deze gevallen idealiter ook moeten leiden tot een beter leven voor de veroorzaker zelf. Een van de drie gedragsaanwijzingen die de burgemeester van Hellevoetsluis oplegde, betrof een persoon met multiproblematiek, die uiteindelijk zorg accepteerde. Regisseur woonoverlast Anita Beket: ‘Deze mevrouw hing een dwangsom van vijfhonderd euro boven het hoofd, dat was voor haar dusdanig afschrikwekkend dat ze hulp heeft toegelaten, nog voordat de gedragsaanwijzing daadwerkelijk werd opgelegd.’
Van den Akker geeft het voorbeeld van een drugsverslaafde bewoner van een sociale huurwoning die Jan en alleman binnenlaat en zelf niet bij machte is mensen de deur te wijzen. ‘Een waarschuwing of gedragsaanwijzing kan zijn dat hij na tien uur ’s avonds niemand meer mag binnenlaten. Hulpverleners zeggen: dat is heel goed want die bewoner kan zijn vrienden voorhouden: “Het mag niet van de burgemeester. Anders kom ik in de problemen, dat wil je toch niet?” Hij heeft een handvat om zijn vrienden, voor wie hij intussen ook een beetje bang is, weg te houden. Dat zijn ook mogelijkheden van de nieuwe wet.’
Lastige situaties
Zeker bij personen met multiproblematiek of verward gedrag is een gedragsaanwijzing geen instrument dat je ‘solo’ moet inzetten, vindt Van den Akker. ‘Je moet altijd in goed contact staan met hulpverlening. Die geeft ook aan: die persoon heeft dat duwtje in de rug in de vorm van een waarschuwing even nodig.’ Lastige situaties kunnen ontstaan als het gaat om mensen met een psychiatrische achtergrond, is haar ervaring. ‘Professionals in de zorg en professionals in de veiligheid spreken niet altijd dezelfde taal. De politie zegt: de wet biedt mogelijkheden iemand gedwongen op te nemen, een psychiater kan daarvan de noodzaak niet inzien. De procedure van een gedragsaanwijzing kan iemand ervan doordringen te stoppen met overlast en hulpverlening te aanvaarden.’ Wat minder ver gaat dan iemand tot een zorgtraject dwingen via een gedragsaanwijzing, zoals in Papendrecht wel gebeurde.
Professionals spreken niet altijd dezelfde taal
Hulpverlenende instanties werken op vrijwillige basis en zijn niet gewend hulp te verlenen onder dwang, die brug moest wel worden geslagen, zegt gemeenteadvocaat en projectregisseur woonoverlast Mara Malicki. De casus is uiteindelijk besproken in het Veiligheidshuis van Papendrecht, waar zorg en veiligheid bij elkaar kwamen. Achteraf ziet ze in dat dat ‘heel belangrijk’ is geweest voor het draagvlak. De betreffende bewoner (geluidsoverlast, intimiderend gedrag, privacyschending) kreeg in september 2018 een gedragsaanwijzing waarin vijf gedragsaanwijzingen werden opgelegd. Bij vier ervan hoorde een dwangsom van 250 euro, de vijfde betrof een zorgplan dat hij moest accepteren om de eerste vier gedragingen voor elkaar te krijgen. Daarop stond een dwangsom van duizend euro. Malicki: ‘Wij probeerden hem hiermee te helpen de afspraken na te komen.’ De hulpverlening is inmiddels toegelaten. De rust is teruggekeerd, maar of dat te danken is aan de gedragsaanwijzing of door het zorgtraject, durft ze niet te zeggen. ‘Had de gedragsaanwijzing alleen ook geholpen?’
Dossier
Een onderbouwd dossier is een belangrijke voorwaarde om een gedragsaanwijzing op te kunnen leggen. Maar wanneer is het dossier compleet? Van den Akker uit Almere constateert dat daarover nog maar weinig jurisprudentie is. ‘In gesprekken met andere gemeenten over toepassing van de wet merk ik dat elke gemeente daar anders naar kijkt.’ Een ander lastig punt is dat er objectieve informatie nodig is over overlast. Geluidsoverlast kun je meten, intimiderend gedrag niet. ‘Daarom zijn meldingen van bewoners bij de politie belangrijk. Maar als een casus langer speelt, worden mensen meldingsmoe: “We hebben al zo vaak de politie gebeld, er verandert toch niets.” Wij hameren erop overlast te blijven melden, zodat wij kunnen aantonen dat het structureel is.’
De ervaring in Hellevoetsluis is dat gezamenlijk optrekken met de ketenpartners tijdens de opbouw van het dossier effectief is. ‘Tijdens belangrijke gesprekken zijn ook politie en woningbouwcorporatie aanwezig. Het is goed te laten zien dat we samenwerken. Een bewoner is zich er terdege van bewust dat er vanuit alle hoeken wordt meegekeken en meegedacht. Dat maakt ons sterker.’
Het gaat juist vaak om gedrag, daar is heel lastig een bestuursdwang op te zetten
Evaluatie
Eind dit jaar volgt een tussenevaluatie van de Wet aanpak woonoverlast. ‘Het is geen wondermiddel voor elke casus die vastloopt’, oordeelt Van den Akker. ‘Het is een van de instrumenten om woonoverlast tegen te gaan. De dwangsom is een financiële prikkel, daar moet iemand ontvankelijk voor zijn en niet in de schulden zitten. Van een kale kip kun je niet plukken. Bestuursdwang is in beperkte mate toe te passen. Je moet fysiek iets kunnen doen. Je kunt aangeven dat iemand zijn blaffende honden naar binnenhaalt of twee honden moet wegdoen of muilkorven. Als degene dat niet doet, doen wij het. Maar het gaat juist vaak om gedrag, daar is heel lastig een bestuursdwang op te zetten. Je kunt zeggen, als u niet stopt met geluidsoverlast komen we uw stereo weghalen, maar dan moet iemand altijd op dezelfde manier geluidsoverlast produceren.’
Bezwaar
In Papendrecht kreeg de gedragsaanwijzing een staartje: de bewoner in kwestie heeft bezwaar aangetekend. ‘Hij gaf onder andere aan dat hij best had willen meewerken aan een zorgplan, maar niet onder dwang’, licht Malicki toe. ‘Maar ja, die bereidwilligheid had hij de afgelopen jaren niet laten zien.’ De burgemeester staat nog steeds achter zijn besluit. ‘Jammer dat het zover heeft moeten komen, maar de gemeente is blij dat ze met dit instrument hulp heeft kunnen bieden.’