Experimenteren met de bijstand

Vertrouwen

Een maatschappelijk initiatief voor een basisinkomen vormde in Tilburg het uitgangspunt voor het experiment. ‘Nu ben ik daar op zich geen voorstander van en dat zou ons lokaal ook nooit gaan lukken’, zegt wethouder Erik de Ridder (CDA, werk en inkomen). ‘Maar de overwegingen om bij elkaar te komen, spraken me wel aan. We kunnen er zeker wat elementen uit gebruiken.’

Zo ontstond het idee voor het vertrouwensexperiment waarmee de gemeente Tilburg wil onderzoeken of de regelgeving in de bijstand niet een tegendraads effect heeft op de uitstroom uit de bijstand, en of werken vanuit vertrouwen en zelfregie niet veel meer oplevert. Stapsgewijs zou voor iedereen die langer dan één jaar in de bijstand zit gedurende vijf jaar de sollicitatie- en inlichtingenplicht vervallen. Bijstandsgerechtigden mogen tot het dubbele van het minimumloon bijverdienen zonder dat ze gekort worden op de uitkering. En werkgevers kunnen mensen uit de doelgroep in dienst nemen voor een onbepaald aantal uren per week tegen een lager loon dan het minimumloon, mits het gaat om additionele arbeid of werk met een leerelement.

De Ridder: ‘Ik ben erg nieuwsgierig naar de uitkomsten. Welk effect het heeft op re-integratie als mensen meer worden vrijgelaten, minder vinkjes hoeven zetten en meer mogen bijverdienen? Wat doet dat met hun zorgconsumptie, hun ondernemingsdrang en hun levensgeluk als ze minder gebukt gaan onder het juk van de bijstand? Ik denk zelf heel veel en misschien gaan we dan de hele boel omgooien. Maar misschien blijkt het tegendeel waar en worden mensen er alleen maar luier van. We gaan het zien.’

Wij willen graag doorpakken

Bijstand op maat

In Groningen staat een soortgelijk experiment in de startblokken. In het kader van het project Bijstand op maat kan een deel van de cliënten zelf kiezen welk arrangement het best past bij zijn situatie en waarin hij het meeste perspectief ziet. ‘De discussie over het basisinkomen wordt natuurlijk al jaren gevoerd’, zegt projectleider Remco Langenberg. ‘Een uitkering die niet wordt gekoppeld aan verplichtingen en controles maar volledige regie over je eigen leven zonder zorgen over je inkomen. Onze wethouder, Mattias Gijsbertsen (GroenLinks, red.) van Sociale Zaken, is een groot voorstander. In dat kader zocht hij contact met de drie andere gemeenten om te kijken of zo’n experiment ook iets voor ons zou zijn. Helaas ligt het basisinkomen politiek nogal gevoelig. Ons oorspronkelijke idee zag er dan ook veel ruimer uit dan het compromis dat het uiteindelijk geworden is.’

Dilemma’s

Hetzelfde geldt voor de drie andere projecten. Voor het verkrijgen van politiek draagvlak zijn zowel in de mate waarin mag worden bijverdiend als in de controle die wordt uitgevoerd beperkingen aangebracht. Om het beeld compleet te maken en straks echt goed te kunnen vergelijken, is het bovendien de bedoeling dat in elke deelnemende gemeente een intensiveringsgroep wordt opgezet waarin mensen juist extra intensief worden begeleid en geholpen in het vinden van werk. Tot ongenoegen van de deelnemende gemeenten én van de wetenschappers vanuit de koplopende steden die de experimenten gaan onderzoeken. Zijn er straks wel voldoende onderzoeksdata om gerechtvaardigde conclusies te kunnen trekken? ‘Het is bekend dat in de Participatiewet een aantal wijzigingen is aangebracht, waar gemeenten op in moeten spelen’, reageert een woordvoerder van het ministerie.

‘Staatssecretaris Klijnsma staat er zeker open voor om te kijken naar wat beter werkt, mensen achter de broek zitten of juist meer vertrouwen geven? Toch kun je daar niet onbeperkt in zijn en speelt er een aantal dilemma’s. Boven op de bijstandsuitkering krijgen mensen soms extra toelagen. Als daar inkomen bij komt, kun je die toelagen kwijtraken en per saldo achteruitgaan. Het tweede dilemma heeft te maken met oneerlijkheid. Mensen die deelnemen aan het experiment kunnen tijdelijk bijverdienen. Dat valt niet uit te leggen aan hun hardwerkende buurman.’

Tot ongenoegen van de deelnemende gemeenten leidde een en ander tot vertraging. Oorspronkelijk hadden de vier gemeenten 1 januari van start willen gaan met het werven van deelnemers voor hun experimenten. De AMvB die dat mogelijk moet maken, ligt nog bij de Raad van State ter advies. ‘Erg vervelend’, vindt De Ridder, die liefst al een jaar geleden was begonnen met de uitvoering van het experiment in Tilburg. ‘Natuurlijk komen er bij dit soort materie al snel politieke sentimenten over bijverdienen en oneerlijkheid kijken. Toch willen wij graag doorpakken. Wij hebben er veel zin in en we hebben een enorme enthousiaste maatschappelijke groep achter ons staan. We wachten het advies van de Raad van State af, maar gaan ondertussen wel gewoon door met vormgeven van ons experiment.’ Hetzelfde geldt voor Groningen, Utrecht en Wageningen.