Enschede helpt werklozen aan baan in Duitsland

Uitkering

De voormalige textielstad kwam tijdens de afgelopen crisis in het nieuws vanwege het collegevoorstel om de inwoners die een uitkering aanvroegen eerst hun pensioenvoorziening op te laten souperen. De stad moest in 2014 tien miljoen euro toeleggen op het verstrekken van de bijstandsuitkeringen en had te maken met de hoogste werkloosheid van Nederland. Welman vertelt desgevraagd dat Enschede een actueel WW-percentage heeft van 4,8, een verschil van nog maar een paar tienden met het landelijke gemiddelde. Onderzoeksbureau Kennispunt Twente schat de huidige werkeloosheid in op zo’n 7,4 procent. In 2013 was dat 10 procent.

Een ware omslag, die volgens Welman alles te maken heeft met het feit dat Enschede ondernemend en creatief is, de grenzen opzoekt en daar af en toe overheen gaat. De gemeente kende in de afgelopen tientallen jaren collegeplannen met als rode draad het herstel van Enschede uit de textielcrisis, met behulp van de kennis en kunde van hogeschool en universiteit. In de binnenstad is altijd geïnvesteerd. Zo beschikt Enschede over de grootste parkeergarage van Nederland onder het Van Heekplein, een gewilde locatie voor alle grote winkelformules, en over een knusse binnenstad met een horecaplein op de Oude Markt. Daartussen zitten allemaal kleine straatjes waar specifieke ondernemers zich graag vestigen. Welman: ‘In die mix is altijd geïnvesteerd en alle puzzelstukjes vallen nu op de juiste plek. Duitsland heeft de crisis sneller overwonnen dan Nederland en de Duitsers hebben Enschede ontdekt. Daar profiteert de binnenstad enorm van. Bijna 40 procent van de bezoekers op zaterdag komt uit Duitsland en dit aantal groeit. Door die combinatie van factoren trekt de woningmarkt ook weer aan, er wordt al overboden op vraagprijzen.’

Frustrerend

De omvang van het aantal uitkeringsgerechtigden groeit volgens Welman in Nederland nog zo’n 2,5 tot 3 procent, zeker in de grote steden. Enschede zit op een groei van nog geen 1 procent. De wethouder heeft wel nog steeds te maken met een tekort op het BUIG-budget, de rijksgelden om de uitkeringen te financieren. Enschede moet als grensstad steeds uit eigen middelen fors bijplussen om de uitkeringen te betalen, terwijl andere gemeenten dat geld in de economische ontwikkeling kunnen steken.

Welman noemt dat, gezien de uitdagingen waar de stad voor staat, frustrerend. ‘De economische groei van Enschede is niet dankzij, maar ondanks het Rijk. Het objectief verdeelmodel klopt niet en ik verwijt het Rijk dat het daar niet in wil bijsturen. Het Rijk hoort in de verdeelmodellen rekening te houden met steden en regio’s die langs de grens liggen. Ik hoef geen extra potjes, maar wil een eerlijk aandeel uit het Gemeentefonds en de BUIG. Ik vraag niet meer dan waar Enschede recht op heeft.’

In andere sectoren heeft Enschede in 2015 tachtig man aan het werk gekregen in Duitsland. De doelstelling voor 2016 lag op 130, maar de wethouder kon tijdens het interview nog niet melden of dat was gehaald. De teller stond in november op 103. Welman noemt dat een goede prestatie gezien de afstand tot de arbeidsmarkt van een deel van de doelgroep. ‘Ik denk dat Enschede in vergelijking met andere grensgemeenten vooroploopt. De Duitse arbeidsmarkt vormt hier een substantieel onderdeel om mensen uit de bijstand te krijgen. We zetten daar veel capaciteit op in en de opbrengst is vele malen groter dan het de gemeente kost.’

Het ondernemen zit bij de ambtenaren in de genen

Netwerk

De gemeente heeft een zorgvuldig netwerk opgebouwd met Duitse ondernemers, uitzendbureaus en organisaties als de Kreishandwerkerschaften die opleidingen verzorgen voor hun veelal duizenden leden. Dat vormt een gemakkelijke toegang naar die bedrijven. Het draait om langjarige investeringen in de relaties. ‘Duitsers werken vanuit een vertrouwensbasis en gaan niet voor snelle acties en resultaten’, zegt Welman. ‘Wij nodigen Duitse ondernemers bijvoorbeeld uit voor evenementen in Enschede. De gemeente beschikt over een Duitslandteam dat de taal goed spreekt en is lid van de Duitse ondernemersvereniging. De Duitsers zijn verrast want Enschede was lang vooral op het westen gericht. Willen we onze stad verder ontwikkelen dan moeten we ons meer op Duitsland richten.’

Dat probeert Enschede ook met de introductie van ’s werelds eerste grensoverschrijdende Social Impact Bond. Dit is een nieuwe methode om via publiek private samenwerking invulling te geven aan maatschappelijke opgaven. In dit geval gaat het om de bemiddeling van werkzoekenden met een bijstandsuitkering vanuit Enschede naar Duitse werkgevers. Het is een initiatief van de gemeente, Start Foundation (een fonds dat is opgericht uit de verkoopgelden van het oude uitzendbureau Start), ABN Amro, BOAS Werkt en de Kreishandwerkerschaft Steinfurt-Warendorf. In acht tot tien weken worden kandidaten klaargestoomd voor een baan in Duitsland. Zij krijgen een introductie in Duitse taal en cultuur en een intensieve scholing in technische vakken bij de Kreishandwerkerschaft. Daarna volgt direct een vierweekse stage met een jaarcontract in het vooruitzicht. BOAS Werkt regisseert dat traject en ondersteunt de werkzoekende bij mogelijke persoonlijke problemen rond de diploma-erkenning, schulden of woon-werkverkeer.

Start Foundation en ABN Amro leveren de financiering. ‘Het financieel risico ligt bij de markt en ik bespaar op mijn kosten’, aldus Welman. ‘We hebben een rendement afgesproken van rond de 10 procent. Het gaat om een investering van 1,1 miljoen euro voor 138 mensen met een looptijd van 2,5 jaar. De investeerder krijgen alleen zijn inleg terug van de gemeente als objectief wordt aangetoond dat BOAS Werkt deze werkzoekenden sneller naar werk begeleidt dan werkzoekenden in een controlegroep en de gemeente dus minder BUIG-gelden uitgeeft.’

Geen dwang

De gemeente gebruikt zo min mogelijk dwang om inwoners aan het werk te krijgen in Duitsland. ‘Het zit hem in de verleiding en in het creëren van de juiste beelden over de mogelijkheden in Duitsland met goede randvoorwaarden.’ Tijdens informatiesessies is er vanaf het begin iemand bij van de Euregio. Die vertelt wat het bijvoorbeeld voor de hypotheekrenteaftrek of kinderbijslag betekent als iemand in het buitenland gaat werken. ‘Dat helpt om hardnekkige beelden te corrigeren en dan zijn mensen bereid zich te oriënteren op de Duitse arbeidsmarkt. We proberen alle drempels te overbruggen en kijken ook naar de mogelijkheden van vervoer naar Duitsland. We laten ons niet belemmeren door grenzen. Het ondernemen zit bij de medewerkers van de gemeente in de genen. Die drang en creativiteit moet ik als wethouder ook laten zien.’

De tegenprestatie is wel in de Enschedese verordening opgenomen, maar is tot op heden slechts één of twee keer opgelegd. Het wordt gezien als het allerlaatste middel dat de gemeente inzet, in de overtuiging dat er genoeg andere instrumenten zijn om inwoners een plek op de arbeidsmarkt te geven. Zo organiseert Enschede in het kader van participatie in elk stadsdeel vijf keer per jaar een DOEN!Beurs. ‘Iedereen met een uitkering wordt daarvoor uitgenodigd om zo in contact te komen met werkgevers en organisaties die vrijwilligerswerk aanbieden. We spreken de werkzoekenden daar rechtstreeks aan en geven ze tips en suggesties. Daarnaast hebben we het Werkplein Twente waar we met het UWV en de veertien Twentse gemeenten heel nadrukkelijk samenwerken.’