Ouders bieden aan hun kinderen een veilige opvoedsituatie. Wanneer ouders hierbij ondersteuning nodig hebben, is de verbinding tussen aanbieders aanwezig om deze ondersteuning te realiseren. Wanneer er uiteindelijk toch een maatregel uitgesproken moet worden, is deze effectief en oplossend.
Het Dordts collectief heeft als hoofddoel het aantal meldingen kindermishandeling terug te dringen. Hiervoor zijn een drietal agendapunten opgezet:
- Signaleren en bespreekbaar maken van signalen van de onveilige opvoedsituatie met de ouders (en het kind),
- Intensiveren van de samenwerking door de ketenpartners en
- Effectief inzetten van dwangmaatregelen
'Ventieltafel' in Dordrecht is belangrijk voor aanpak kindermishandeling
Gezinnen in de knel helpen met maatwerk-oplossingen. Uitzonderingen maken op regels zonder dat het willekeur wordt met een duidelijke methodiek. De gemeente Dordrecht werkt met de ‘ventieltafel’.
De omslag is dat we in een gezin kunnen doen wat nodig is, al past het niet in de letter van de wet.
Pas geleden nog was er een gezin waarbij Yvette Ballijns, gebiedsmanager van de Stichting Jeugdteams in Dordrecht, echt blij was met de ventieltafel. In dat gezin spelen allerlei problemen: lichte verstandelijke beperking en ggz-problematiek bij de ouders, gedragsproblemen bij de drie kinderen, en het meest nijpende: pesterijen door asociale buren. De situatie dreigt te escaleren. Het gezin vlucht naar de woning van opa en oma, maar kan daar niet blijven omdat oma zeer ernstig ziek is.
Met hulp van de ventieltafel lukt het om een uitzondering te maken op regels voor urgente huisvesting. Ze krijgen een andere woning. ‘Deze situatie moest gede-escaleerd worden. Het was een ongezonde opvoedsituatie met dreigend geweld en veel onmacht. Het gezin wordt voortaan begeleid door jeugdhulp,’ zegt Ballijns.
De ventieltafel is een andere denkwijze en manier van werken, waarin alle sociale wijkteams zijn getraind, vertelt Stefan Oosterhof, strategisch adviseur Jeugd van de gemeente Dordrecht. ‘De omslag is dat we in gezin kunnen doen wat nodig is, al past het niet in de letter van de wet.’
Betere verbindingen tussen partijen die van nature niet vanzelfsprekend met elkaar aan tafel zitten.
Het Dordtse Collectief tegen Kindermishandeling zette in eerste instantie vooral in op betere verbindingen tussen partijen die van nature niet vanzelfsprekend met elkaar aan tafel zitten, zoals onderwijs, Veilig Thuis, Jeugdbescherming, JGZ en wijkteams. Inmiddels zijn er met de partijen uit het Collectief nog drie lijnen bepaald, die op verschillende manieren vorm krijgen: kennis en expertise in het onderwijs, preventie vechtscheidingen en een aanpak 'zwangere vrouwen in een kwetsbare situatie'.
Professionals moeten vrij zijn om afwegingen te maken.
Hier dwars doorheen loopt de zogenaamde ventielaanpak. In gezinnen waar verwaarlozing en kindermishandeling speelt of dreigt, is er veelal een stapeling van problemen. ‘Dat vraagt professionals die vrij zijn om afwegingen te maken. Het gaat erom dat ze de logica volgen van de casus, niet die van het systeem,’ zegt Oosterhof.
Hoe werkt die ventieltafel in de praktijk? Als in een gezin een ‘doorbraak’ nodig is omdat reguliere hulp het belangrijkste (systeem)knelpunt niet wegneemt, zoekt het sociaal wijkteam contact met Oosterhof of zijn collega. Zij halen de partijen die nodig zijn voor een doorbraak aan tafel, en waar nodig de wethouder. ‘We hebben er bewust voor gekozen om het niet te institutionaliseren. Het gaat om het lijntje tussen de uitvoering (de sociale wijkteams), de beleidsambtenaar en het hele netwerk dat wij hebben.’
Oosterhof weet ook dat de grens tussen maatwerk en willekeur vaag is. ‘Een professional gaat niet zomaar aan de slag, als we buiten de kaders werken organiseren we back-up. Dat wil zeggen dat het sociaal wijkteam in kaart brengt wat de risico’s zijn als er geen maatwerk wordt toegepast en wat de alternatieven zijn.’
De maatwerkoplossing wordt gelegitimeerd met een micro-kostenbatenanalyse. De uitvoerder brengt in kaart wat een oplossing kost en oplevert in financieel opzicht, en in menselijk opzicht.
Als een hoogzwangere jonge vrouw bijvoorbeeld uit huis wordt gezet in verband met een huurachterstand, komt ze terecht in de maatschappelijke opvang en het kind wordt na de geboorte waarschijnlijk uit huis geplaatst. Dat is slecht voor moeder en kind het kost de gemeente alleen al in de eerste drie maanden zeker 20.000 euro. Een maatwerkoplossing is dan voor alle partijen beter.
Opvoedondersteuning komt niet aan als een gezin grote schulden heeft.
De sociale wijkteams (en de jeugdteams die er onderdeel van zijn) zijn blij met de ruimte die ze krijgen dankzij de ventieltafel, vertelt Ballijns. ‘De mogelijkheden om te kunnen helpen worden beter. Het is bijvoorbeeld niet effectief om opvoedondersteuning te geven in een gezin waar schulden het grootste probleem zijn. Je moet eerst die schulden tackelen om ruimte te maken voor opvoedondersteuning.’
De aanpak van de ventieltafel en die van het Collectief tegen Kindermishandeling sluiten op elkaar aan. ‘De kern is dat je elkaar weet te vinden en dat je buiten de gebaande paden denkt. Het is niet vanzelfsprekend dat verschillende partijen samen zoeken naar een oplossing. Vaak is er toch een agenda of kent men elkaar gewoon niet. Het is belangrijk dat de gemeente blijft ondersteunen om die ontmoeting te faciliteren. Dat je voelt dat je back-up hebt als het wankel wordt.’
Als het te vaak voorkomt dat we op een bepaald terrein naar een maatwerkoplossing moeten zoeken, dan kan het een beleidsvraag worden.
Als het te vaak voorkomt dat op een bepaald terrein moet worden gezocht naar een maatwerkoplossing, worden de regels nog eens onder de loep genomen. ‘Dan wordt het een beleidsvraag,’ zegt Oosterhof. Recent ziet Ballijns bijvoorbeeld veel vraagstukken rond leerlingenvervoer. ‘Vervoer naar een bepaalde school maakt soms net het verschil of een gezin in balans blijft of niet.’ Een ander vraagstuk dat vaker knelpunten geeft is huisvesting. Het is lastig een woning te vinden voor iemand in acute nood. De commissie die gaat over urgentie vergadert maar eens in de zoveel weken.
Ik zie dat de teams een enorme slag hebben gemaakt qua 'zelfstandigheid' en het zoeken van overleg met andere partijen.
Dat neemt niet weg dat de aanpak goed bevalt. Oosterhof en zijn collega’s steken er tijd om de cultuur van samenwerken levend te houden. Hij maakt af en toe een rondje langs de sociale wijkteams om te horen of het beklijft. ‘Enerzijds hebben mensen een aanzienlijke werkdruk en worden ze aangestuurd op het budget, dat dempt de vrijheid. Maar ik zie ook dat de teams een enorme slag hebben gemaakt qua 'zelfstandigheid' en het zoeken van overleg met andere partijen. En, als dat niet lukt, het lijntje leggen met de gemeente. Dat levert ontzettend veel op.’
Meer weten?
Bottom-up. Geen hiërarchie. Geen eenheidsworst. Samenwerking tussen professionals. Zicht op wat er gebeurt in de uitvoering. De Collectieven tegen Kindermishandeling hebben heel veel opgeleverd.
We publiceren afsluitende interviews met de Collectieven. Hun ervaringen leveren een schat aan informatie, waarmee alle gemeenten met hun partners direct aan de slag kunnen.
Focus richten op het opmerken van signalen
De eerste focus van het Dordts collectief is vooral gericht op opmerken van signalen die duiden op aanwezigheid van kindermishandeling.
In de verbeteragenda is de gezamenlijke ambitie het voorkomen van kindermishandeling door de focus te verleggen naar het oppakken van die signalen waardoor mogelijk een situatie van mishandeling uit kan ontstaan. Waardoor ouders een interventie geboden kan worden en zij hun ouderschap kunnen versterken.
Deze focus zorgt er voor dat er in eerder stadium aandacht is voor de zorg voor ouders in het kunnen opvoeden van hun kind. Maar ook dat we niet meer achteraf – wanneer er een ernstig incident is geweest - moeten constateren dat het niet verwonderlijk is dat dit incident voor zou vallen. Omdat signalen al deze richting uitwezen, maar er doorzettingskracht gebruikt is om de signalen actiegericht op te pakken.
Doorzetten van de ondersteuning
De tweede focus is het doorzetten van ondersteuning wanneer het niet in het vrijwillige kader opgelost kan worden. Helaas blijkt er toch in te veel gevallen dat de uiteindelijke vrijwillige begeleiding niet voldoende was, waardoor in het extreme geval dood van het kind het gevolg was. Dan is de inzet van een dwangmaatregel en volgende stap.
Maar zijn deze maatregelen toereikend? En bieden ze dat wat we uiteindelijk willen bereiken in het systeem? Of zou er eigenlijk een andere maatregel –beoordelingsprogramma van de ouders – uitgesproken moeten worden? Hierdoor is er de mogelijkheid om begeleiding aan de ouders te geven, waardoor het kind niet de straf van een onder toezicht stelling (OTS) krijgt.
Doelen en acties
Het Dordts collectief heeft als hoofddoel het terugdringen van het aantal meldingen kindermishandeling. In de uitvoering en planning van de verbeteragenda zijn hiervoor drie agendapunten opgenomen.
- Signaleren en bespreekbaar maken van signalen van de onveilige opvoedsituatie met de ouders (en het kind).
Doel: De beweging van curatieve zorg naar meer preventief zorg, waardoor ouders in hun kracht worden gezet. Met een gelijke benadering door alle professionals
Actie: Aanpak ontwikkelen voor het normaliseren van gesprekken over moeilijke opvoedsituaties en deze aanpak breed inzetten door alle professionals die werken met kinderen. -
Intensiveren van de samenwerking door de ketenpartners
Doel: Ketenpartners werken op een effectieve wijze samen. De geboden zorg is aanvullend op eerdere zorg.
Actie: Routekaart Jeugdzorg -
Effectief inzetten van dwangmaatregelen
Doel: Inzet van drang en dwangmaatregelen zijn passend bij de situatie, waardoor ouders (en kind), in hun kracht worden gezet om veilig om te groeien. Wij werken hierbij vraaggericht.
Actie: Het doorlichten van het proces rondom inzet en uitvoering dwangmaatregelen door casuïstiek te bespreken met alle partners in het proces.
Meer informatie
Rik van der Linden zei met volle overtuiging ja tegen de rol van bestuurlijke trekker van het Dordtse Collectief tegen Kindermishandeling. De kern van het probleem is dat de regieafspraken en het bespreekbaar maken van ‘wie is waarvan?’ te wensen overlaten, denkt Van der Linden. Hoe wil hij daarbij als bestuurder het verschil maken?
Interview
Wethouder Rik van der Linden van Dordrecht denkt af en toe aan dat stille meisje uit het kleine dorp waar hij opgroeide.
Niet dat hij haar zo goed kende, maar ze woonde vlakbij hem. Jaren later hoorde hij dat dit meisje in haar jeugd heel erg was mishandeld.
Duidelijk afspreken wie verantwoordelijkheid neemt
‘Het gebeurt om de hoek en je weet het niet. Zou er nooit iemand in haar omgeving iets hebben gemerkt?’
Regieafspraken en het bespreekbaar maken
Van der Linden zei met volle overtuiging ja tegen de rol van bestuurlijke trekker van het Dordtse Collectief tegen Kindermishandeling. ‘Elk jaar weer zijn er incidenten met gezinnen waar het ernstig misgaat, al zijn er veel professionals bij betrokken.’
De kern van het probleem is dat de regieafspraken en het bespreekbaar maken van ‘wie is waarvan?’ te wensen overlaten, denkt Van der Linden. Hoe wil hij daarbij als bestuurder het verschil maken?
Mee kijken en goed laten informeren
‘Aan de ene kant wil ik het veld de gelegenheid geven om aan de slag te gaan. Door de decentralisaties is er zoveel stof omgewoeld dat mensen tijd nodig hebben om hun nieuwe rol op te pakken. Op papier is het allemaal geregeld, maar het gaat niet met een druk op de knop. Tegelijkertijd wil ik als bestuurder wel dat het beter gaat werken. Ik wil mee kijken, me goed laten informeren en als de dingen niet snel genoeg gaan, een duwtje geven.’
Voorkomen, signaleren en samenwerken
Het doel is de slag te maken naar het voorkomen van kindermishandeling. ‘Daarvoor is het nodig dat signalen van onveiligheid eerder op tafel komen, en dat professionals die samenwerken helder afspreken wie wanneer wat doet. Dit vereist dat zij zich bewust worden van de dingen die nog niet op tafel liggen.’
De ambitie van Dordrecht is dat ouders hun kinderen veilig kunnen laten opgroeien. Waar dat niet lukt, krijgen ouders passende en effectieve zorg. Effectief betekent ook ‘gedwongen’ als het moet, zegt Van der Linden. ‘Zo willen we voorkomen dat we jarenlang hulp geven terwijl het kind er niets aan heeft. Of in het ongunstigste geval nog verder getraumatiseerd raakt.’
Grenssituaties
De wethouder liep een paar keer mee bij Veilig Thuis en ervoer hoe listig de ‘grenssituaties’ zijn. ‘Stel, je bent al langer in gesprek over een ouder die heel ruw omgaat met zijn kind. De school ziet geregeld blauwe plekken en heeft daar al eens melding van gemaakt. Vervolgens blijkt dat er meer indicatoren zijn dat het slecht gaat in het gezin.
Wat doe je dan? Los je het op met een gesprek? Stel je onderzoek in door Veilig Thuis? Of dien je een aanklacht in? Op zichzelf zijn deze dingen wel beschreven, maar er blijven twijfelgebieden. Moet ik als professional nog doorgaan met mijn inspanningen of moet ik iemand anders erbij halen?’
Lessen uit casuïstiek
In het Dordtse Collectief tegen Kindermishandeling zitten naast de gemeente, de jeugdgezondheidszorg, de jeugdteams, het onderwijs, Veilig Thuis, de Raad voor de Kinderbescherming en de gecertificeerde instellingen (Jeugdbescherming West en de William Schrikker Stichting). Vertegenwoordigers van deze partijen bespreken elke drie maanden actuele casussen. Wat ging er goed? Wat zijn de verbeterpunten?
Het doel is om samen scherpe afspraken te maken en als het nodig is onconventionele maatregelen te nemen. De besprekingen vinden plaats in een sfeer van veiligheid en vertrouwen. ‘We nemen de actuele omstandigheden als uitgangspunt, van daaruit gaan we de samenwerking verbeteren. Dat gaat met leren en evalueren en met grenzen durven stellen. Tot hier en niet verder. Nu gaan we over van vrijwillig naar drang of dwang. Niet als dreigement, maar als hulpaanbod.’
Tussen vrijwillig en dwang
De partijen van het Collectief hielden14 september een startbijeenkomst waarbij het Van der Linden opviel dat iedereen grens- en de rollenproblematiek herkent. ‘Er is een breed gedragen en gedeelde motivatie om het gesprek aan te gaan. Ook vanuit het onderwijs waar net een iets andere taal wordt gesproken dan in de zorg.’ Het gaat om de raakvlakken tussen de disciplines. Niet alleen tussen onderwijs en zorg, maar nadrukkelijk ook tussen het vrijwillige kader en drang- of dwangmaatregelen.
Wanneer is een situatie zo onveilig dat dwangmaatregelen nodig zijn? Wat kan en mag je doen? ‘Door het bespreken van casuïstiek oefenen we het gesprek, wennen we aan meer openheid tussen professionals. Vertrouwen is cruciaal om goed met elkaar te kunnen samenwerken.’ Dat is in de eerste plaats een kwestie van cultuur, zegt Van der Linden.’ ‘Daar hoort ook bij dat we ook kijken hoe effectief de genomen maatregelen zijn. Dat is een belangrijk punt in de verbeteragenda.’
Kennis delen
De vertegenwoordigers van de aangesloten partijen dragen de lessen en afspraken uit de casuïstiek naar hun eigen organisaties. Daarbij verschijnt vanuit het Collectief een nieuwsbrief om de opgedane kennis te verspreiden. Het landelijke Collectief tegen Kindermishandeling volgt Dordrecht en publiceert de resultaten die landelijk relevant zijn op de websites van de VNG, het NJI en Movisie.
Het Dordts Collectief maakt zich er hard voor om de Dordtse kinderen veilig op te laten groeien. Hoe zorgen we voor een veilige opvoedingssituatie, samen met kind en ouders?
Projectleider Anneke van Ekeren van gemeente Dordrecht legt het in dit filmpje van drie minuten uit.
Het motto is: 'Dordtse kinderen groeien veilig op!