VNG Magazine nummer 17, 8 november 2019
Tekst: Leo Mudde | Beeld: Marcel van den Bergh/HH
Het belang van een goede samenwerking voor de lokale aanpak van ondermijnende criminaliteit begint langzaam maar zeker door te dringen. Waar politieonderzoeken tot voor kort smoorden in bureaucratie of tot frustratie van agenten werden geseponeerd, lijkt nu sprake van een kentering en een herwaardering van het belang van een lokale aanpak.
Oud-burgemeester Peter Noordanus van Tilburg is nu voorzitter van het Strategisch Beraad Ondermijning. In het Algemeen Dagblad hield hij vorige week een pleidooi voor een lokale of regionale aanpak van de georganiseerde drugscriminaliteit. Noordanus roemde de wijkaanpak in Rotterdam-Zuid, waar hard optreden tegen misdaad, resocialiseren en het bieden van kansen hand in hand gaan. Rijk, gemeente, corporaties, onderwijs en andere instellingen werken daar samen aan een integrale aanpak om ondermijning tegen te gaan.
Eerder zat burgemeester Ahmed Marcouch van Arnhem op diezelfde lijn toen hij in VNG Magazine constateerde dat ‘het nog altijd voorpaginanieuws is wanneer we als overheid samenwerken’.
Op de Politieacademie in Apeldoorn bespraken onlangs vertegenwoordigers van politie, Openbaar Ministerie, RIEC’s (Regionale Informatie en Expertise Centra) en gemeenten de waarde van lokale opsporing. De politie pleit al langer voor een meer integrale aanpak met bestuurlijke, fiscale en preventieve maatregelen. Maar er is óók behoefte aan opsporing door basisteams en districten. Zij moeten meer vrijheid krijgen voor opsporing van hennepkwekerijen, van bedrijven die dienen als dekmantel voor het witwassen van drugsgeld en van criminelen die tienermeisjes prostitueren in hotelkamers. De basisteams kennen de buurten waar zich dit allemaal afspeelt, terwijl de regionale recherche ‘te ver weg is’ om effectief te kunnen zijn.
Verharding
Rienk de Groot, hoofd van de Dienst Regionale Recherche en portefeuillehouder opsporing en ondermijning binnen de politie-eenheid Zeeland–West-Brabant, sprak op het seminar over de verharding van het klimaat. Criminelen deinzen voor weinig meer terug omdat zij zich ‘onaantastbaar’ voelen. Het gevolg: schietpartijen, vergismoorden, een afgesneden hoofd, regelrechte doodsbedreigingen in plaats van bangmakerijen. De Groot: ‘De slagkracht van de overheid gaat omhoog, maar de berg boter waar we deuken in slaan, is erg groot en groeit.’
Fort Oranje
Een goed voorbeeld was volgens De Groot de ontmanteling in 2017 van de camping Fort Oranje in Zundert, een verzamelplaats van criminele praktijken en belastingontduiking. Na de aankondiging van de gemeente dat zij de camping wilde sluiten, dreigde de beheerder alle bewoners op straat te zetten. Vanwege de dreigende ‘sociale calamiteit’ besloot de voorzitter van de Veiligheidsregio Midden- en West-Brabant, burgemeester Noordanus van Tilburg, nog dezelfde dag op te schalen naar GRIP-4 – een crisis die gemeentegrenzen overstijgt. Het beheer van de camping werd overgenomen door Zundert, ondersteund door de Veiligheidsregio Midden- en West-Brabant. De weg was vrij voor een onorthodoxe aanpak: medewerkers van de gemeente en de veiligheidsregio werden structureel vrijgemaakt voor deze casus en in het operationeel team werkten gemeente, GGD, politie, veiligheidsregio en organisaties als het Leger des Heils nauw samen. Bij een ‘gewone’ sluiting van de camping zou dit niet zijn gebeurd.
Van een andere orde was de aanpak van een drugslaboratorium, vorige maand in Dongen. Bij een controle van een busje roken twee agenten een sterke lucht die deed denken aan synthetische drugs. Zij opende de achterdeur en troffen daar twee vaten met grondstoffen aan. De twee inzittenden werden ingerekend en de woning waar het drugslab werd aangetroffen, werd direct door de gemeente gesloten. Niks grootschalig recherchewerk, gewoon de mensen van het basisteam hun werk laten doen, Administratieve last van de hele operatie? ‘Een half A4’tje’, zei De Groot.
Politieseries
Politieseries op tv geven een prettig overzichtelijk beeld van het werk van de politie. Rechercheurs lossen zaken van A tot Z op; als ze even vastlopen, hoeven ze maar aan te kloppen bij de officier van justitie die hun vervolgens alle ruimte geeft om buiten de lijntjes te kleuren als de zaak daarmee is gediend.
Zo werkt het in de praktijk niet. Basisteams hebben te maken met protocollen en procedures, als een zaak groot dreigt te worden, neemt de districts- of regionale recherche het over. Een zaak wordt dan een dossier, de wijkagent is niet meer betrokken en moet aan zijn tipgever vertellen dat ‘eraan wordt gewerkt’ – maar wát er precies gebeurt, en of de zaak uiteindelijk wordt opgelost, dat weet hij niet. Daarop doelde Marcouch toen hij in VNG Magazine zei dat politiemensen ook maar mensen zijn. ‘Als zij merken dat er niks gebeurt met de informatie die zij ophalen, dan houdt het ook voor hen een keer op.’
Daarop doelde ook politieonderzoeker Edward van der Torre, die in Apeldoorn zei dat het niet alleen voor slachtoffers van de zogenoemde high impact crimes (zoals woninginbraak) belangrijk is dat de dader wordt aangepakt, maar dat hetzelfde geldt voor getuigen van georganiseerde criminaliteit: een liquidatie op straat heeft óók impact. En dat aanpakken, dat moeten de basisteams gaan doen, meer dan voorheen.
Een liquidatie op straat heeft óók impact
Spannende film
Het kán, zei Sjoerd de Ruiter van de recherche Den Bosch en ‘kartrekker’ van de lokale ondermijningsaanpak. Hij gaf een voorbeeld uit de praktijk dat zo kan dienen als het script voor een aflevering van Flikken Rotterdam. In oktober 2017 kwam er bij de politie in Den Bosch een tip uit het criminele circuit over een Bosschenaar die ‘iets’ met synthetische drugs deed. Speurwerk van de politie bracht een netwerk van tien mannen in kaart. Het spoor leidde naar Friesland en Drenthe. In plaats van de zaak over te dragen aan de districtsrecherche, vroegen en kregen de Bossche agenten van de officier van justitie toestemming om zélf het spoor te volgen en baas van hun eigen zaak te blijven.
Het bracht ze ver van hun basis, naar plaatsen als Oudebildtzijl (Friesland) en Nieuw-Amsterdam (Drenthe), waar ze samen met de collega’s van de basisteams invallen deden in loodsen waar ze grote drugslabs aantroffen. Daarnaast vonden onderzoeken plaats in loodsen en woningen in Den Bosch, Oirschot en Rosmalen. Acht personen werden aangehouden. Bij de hele actie waren vijftig, vooral lokale politiemensen betrokken.
De actie was een succes omdat, zo twitterde de politie Oost-Brabant trots de volgende dag, ‘een aantal collega’s van het basisteam zich vastbeet in de zaak. Binnen een paar weken lag het onderzoek klaar voor actie. Met dit geweldige resultaat: een zeer succesvolle actiedag in heel Nederland’.