VNG Magazine nummer 14, 27 september 2019
‘Als de hemel papier was en al het water ter wereld inkt en al de bomen veranderden in pennen, dan nog zou men al het lijden en de verschrikkingen niet kunnen optekenen.’ Uit: gedenkboek Razzia Putten (1948).
In Putten wordt en werd de bevrijding nooit gevierd. In mijn gemeente viel niets te vieren; de verschrikkingen en de gevolgen van de razzia zijn daarvan de oorzaak. Natuurlijk kende ik bij mijn aantreden als burgemeester in 2011 de geschiedenis van de razzia van Putten. Ik had er veel over gelezen en gehoord in Nijkerk, waar ik eerder wethouder was. In Putten werd op 1 oktober 1944 door de Duitse bezetters een razzia uitgevoerd; een vergeldingsactie op een daad vanuit het verzet. Een dag later, op 2 oktober 1944, werden meer dan zeshonderd mannen weggevoerd naar diverse concentratiekampen. Slechts weinigen keerden terug, waardoor Putten een weduwendorp werd. Honderden echtgenotes en kinderen bleven achter zonder man, vader en huis, want ook meer dan honderd huizen gingen in vlammen op.
Ik kende de geschiedenis, maar de werkelijke betekenis van dit verschrikkelijke drama drong pas echt tot mij door na mijn benoeming als burgemeester. Ik bezocht echtparen die zestig jaar getrouwd zijn. Bij die bezoeken hoorde ik de verhalen over de razzia van dichtbij en veranderden de kille cijfers in namen en gezichten. Ik kwam erachter dat bijna alle Puttense families getroffen zijn. Dat er gaten in Putten zijn geslagen, die nooit meer gedicht kunnen worden. En soms hoorde ik niets. Dan zat het te diep om onderwerp van gesprek te zijn. Besproken of onbesproken; de oorlog is nooit ver weg in Putten.
Slechts weinigen keerden terug waardoor Putten een weduwendorp werd
Putten staat ieder jaar op 2 oktober stil bij de razzia. Dat doen wij al decennialang op dezelfde ingetogen manier. Op de avond van 2 oktober worden er kransen gelegd bij het monument De vrouw van Putten. De bijeenkomst is uiterst sober; er worden geen toespraken gehouden. In stilte luisteren wij naar psalm 84 en het Wilhelmus. Het volkslied wordt niet meegezongen. Het verdriet is zo intens was dat meezingen onmogelijk is.
Om de vijf jaar gaat aan de kranslegging een herdenkingsbijeenkomst vooraf in de Oude Kerk. Diverse hoogwaardigheidsbekleders woonden in het verleden deze bijeenkomst bij. Onder hen waren koningin Beatrix, minister-president Rutte en mevrouw Verbeet. Dit jaar herdenken wij in aanwezigheid van prinses Beatrix. Daar zijn wij dankbaar voor in Putten.
In mijn gemeente zijn meerdere instellingen en stichtingen actief om het verhaal van Putten door te vertellen aan volgende generaties. Deze instanties betrekken het onderwijs nadrukkelijk bij het verhaal. De gemeente Putten ondersteunt al deze particuliere initiatieven. Omdat ook wij vinden dat de gebeurtenissen van 75 jaar geleden onlosmakelijk verbonden zijn met Putten. En ook omdat de gebeurtenissen uit het verleden de lessen voor de toekomst zijn.
Henk Lambooij is burgemeester van Putten.
Alle artikelen uit onze serie rond de viering van 75 jaar vrijheid zijn te vinden op vng.nl/vrij75.