Als Rijkswaterstaat aan de weg werkt, staan er borden langs de weg met een intrigerende tekst: Van A naar Beter. Vaak gaat dat gepaard met file. Tijdens de werkzaamheden zelf, als we van A naar Beter onderweg zijn. Maar ook na afronding, als we Beter bereikt hebben. Dan ontdekken we dat meer stroken meer verkeer uitlokken en onbedoeld tot nieuwe files leiden. Wel van A naar elders, maar beter is het daar vaak niet.
Ik moest aan A en Beter denken toen ik achter de boeren in de file stond. Boeren weten, zo vat ik de complexe problematiek maar even samen, te midden van alle transities en tegenstrijdige maatschappelijke verlangens niet meer waar ze het zoeken moeten. Ze hebben het gevoel dat ze van A naar B moeten, maar beseffen dat ze vastzitten in A. Ze zitten vast, maar moeten verder. Dat is een onmogelijke opgave. Logisch dat ze uit wanhoop de weg op gaan. Van A naar Beter leidt ook in de landbouwtransitie onvermijdelijk tot filevorming.
Vreemd is dat allemaal niet. Sterker nog, het is volstrekt conform verwachting. Een van de kernprincipes van complexe veranderingen is namelijk dat je van A naar B, volgens de principes van B reist. Eérst benoemen wat het andere systeem is dat je écht zou willen, in plaats van een verbeterde versie van A. Om dan te vertrekken vanuit de bestemming en werken volgens de regels en principes die daar gelden. Dat is ook waarom de boeren gelijk hebben. Om in B te geraken, zitten ze vanuit de principes van A muurvast. Net zoals de energietransitie er nooit komt, als we deze proberen te realiseren vanuit de regels, partijen en principes van het fossiele energiesysteem. En net zoals Regionale Energiestrategieën geen zin hebben als we ze als gedecentraliseerd rijksbeleid benaderen. Dat is van A naar B via A.
Wie vanuit A de weg op gaat, komt zeker weten vast te staan
In elk van de transitieopgaven zien we dit patroon. De grenzen van A zijn zo ver opgerekt, dat er voorbij A geen Beter meer is. Wie vanuit A de weg op gaat, komt zeker weten vast te staan. De enige oplossing is het herontwerp vanuit en volgens de principes van B. Welke vormen van mobiliteit, luchtvaart, energie, agrarische sector of ruimtegebruik passen in de samenleving van B? Wat is daarvoor nodig? En wat betekent dat voor al die partijen die in A verankerd zijn?
Om van A naar B te komen, moeten we de daarvoor benodigde instrumenten en instituties vanuit B opnieuw ontwerpen. Van A naar B, volgens de principes van B. Dan hoeven de trekkers de snelweg niet meer op, maar kunnen ze blijven waar ze nut en perspectief hebben. In een agrarische sector die gezond is volgens B, waar respectvol en ruimhartig afscheid is genomen van de knellende kaders die ooit logisch waren vanuit A. De route naar transitie loopt via B.
Martijn van der Steen, co-decaan NSOB en bijzonder hoogleraar EUR, steen@nsob.nl, @martijnvdsteen