VNG Magazine nummer 7, 19 april 2019
‘We moeten anders werken.’ De zaal op het congres over innovatie knikte instemmend. En het ging op veel plekken al anders. Er was een presentatie over een project met ruimte om buiten bestaande procedures anders te werken. Daarna een pitch van een innovatieprogramma, waarin buiten de kaders kon worden gewerkt. Vervolgens een afsluitend gesprek met de zaal over een regelvrije zone. We gingen tevreden naar de borrel.
Op elk moment in de week is er ergens in Nederland een congres waar dit tafereel zich afspeelt. En achter al die congressen ligt een oprechte werkelijkheid waarin opgaven anders – innovatief, buiten de kaders – worden aangepakt. Zo bezien is Nederland hard op weg naar een nieuwe werkpraktijk. In niches, experimenten en programma’s worden regels tijdelijk buiten werking geplaatst en kan het helemaal anders.
Als onderzoeker en ‘deskundige’ vind ik mijzelf terug in veel organisaties die het in afgebakende delen anders doen. Wat ik aantref is een praktijk waarin innovatie rond concrete aangewezen praktijken alle ruimte krijgt. De regels gelden niet, de procedures zijn niet van toepassing en de reguliere verantwoording hoeft even niet. In de projecten werken vrijgemaakte mensen, die weten hoe je tot verfrissende ideeën komt en wat nodig is om buiten de lijn een succesvol vernieuwingsprogramma te draaien.
Precies daarin schuilt mijn ongemak. Het in buiten de lijn geplaatste programma’s anders werken, heeft een paradoxaal gevolg. In de niches gaat het anders, maar dat maakt onbedoeld mogelijk dat de rest gewoon ‘gewoon’ blijft. De vernieuwing is dáár, in het programma. In experimenten heerst de uitzondering, maar die bevestigt in de rest van de organisatie de regel. Dit is hoe het hier gaat, het andere gebeurt daar. Of scherper gezegd: voor innovatie hebben we het project, het échte werk doen we in de lijn. Gewoon zoals we dat hier doen, met de mensen die dat altijd al zo deden. Innovatie is leuk, het serieuze werk doen we gewoon, zoals het hoort.
Voor innovatie hebben we het project, het échte werk doen we in de lijn
Innovatie is de enige manier om legitimiteit en relevantie van het openbaar bestuur in een turbulente omgeving te behouden. Het vereist een breuk in het pad van de organisatie, waarvoor experimenten een ideale ruimte bieden.
Maar het gaat ook om het bekrachtigen van een nieuw normaal. Anders werken moet gewoon worden. En precies dat is wat alle goedbedoelde programma’s, experimenten en uitzonderingen omdraaien: ze benadrukken het andere, niet het gewone. Dat begint bij taal. Zolang we de vernieuwing verpakken in de taal van het bijzondere verliezen we al bij voorbaat de aansluiting met het gewone. Experimenten, uitzonderingen en speciale programma’s zijn prima, maar alleen als ze expliciet verbonden zijn met het werk van alledag. En met de gewoontaal die daarbij hoort. Niet anders maar gewoon werken. Innovatie als inherent onderdeel van goed je werk doen. Om innovatie te laten werken, moeten we het bijzondere gewoon maken.
Martijn van der Steen, co-decaan NSOB en bijzonder hoogleraar EUR, steen@nsob.nl, @martijnvdsteen