Nummer 6, 6 april 2018
Lokale verkiezingen worden vaak gezien als een ‘tussentijdse’ graadmeter voor landelijke trends. Veel kiezers laten hun stemkeuze voor de gemeenteraad leiden door de landelijke politiek, ook omdat ze gewoon weinig weten over de gemeentepolitiek in eigen stad of dorp. Natuurlijk kun je de uitslag van 21 maart niet een-op-een vergelijken met Tweede Kamerverkiezingen. De opkomst is bijna 30 procent lager, niet alle ‘landelijke’ partijen doen in alle gemeenten mee en lokale partijen vertekenen ook het beeld. Desondanks lieten deze verkiezingen een aantal interessante tendensen zien.
Voor Wilders’ PVV ziet het er niet goed uit. Ten opzichte van de Tweede Kamerverkiezingen verliest de anti-immigrantenpartij ruim de helft van haar kiezers in de dertig gemeenten waar ze deelnam. Nog maar 47 procent van de kiezers die in 2017 op Geert stemden, deed dat bij de raadsverkiezingen opnieuw. In Amsterdam deed Wilders niet mee en stapten bijna alle PVV-kiezers over naar Forum voor Democratie, dat een nog extremere retoriek voert tegen het politieke ‘establishment’. In andere gemeenten bleven voormalig PVV-kiezers thuis of stapten ze over naar lokale partijen en de VVD.
Aan de andere kant van het politieke spectrum wonnen ‘immigranten’partijen als DENK en NIDA in ruim twintig gemeenten flink terrein. DENK deed in veertien gemeenten mee en won overal zetels. In Schiedam eindigde de partij zelfs als tweede achter de VVD. Uit onderzoek blijkt dat – logischerwijze – vooral jongeren met een Turkse of Marokkaanse achtergrond zich voelen aangetrokken tot DENK. Deze tweede en derde generatie geloven blijkbaar niet langer dat traditioneel links (PvdA en GroenLinks) de belangen van nieuwkomers en hun (klein)kinderen het beste kan behartigen. Daarnaast spreekt ook het religieus conservatisme van DENK deze kiezers aan. Dat DENK-voorman Kuzu via de Turkse tv Nederlandse kandidaten met een Turkse achtergrond van andere partijen aanvalt, is blijkbaar geen obstakel.
Houd het hoofd koel, er steken flinken politieke stormen op
Het verlies van de steun van migrantengroepen heeft weinig effect op GroenLinks dat – net als bij de parlementsverkiezingen – flinke winst boekte. De PvdA kreeg wel electorale klappen. In grote steden is dat deels door het succes van migrantenpartijen: een ruime meerderheid van de DENK-stemmers heeft in het verleden op de PvdA gestemd.
De raadsverkiezingen waren een voorbode van een nieuwe politieke orde met drastische verschuivingen van het politieke landschap. Deze transformatie wordt gedreven door etnisch-culturele spanningen tussen bevolkingsgroepen die nu aan beide kanten van het politieke spectrum verder zullen worden opgestookt. Gematigde politieke partijen voelen die middelpuntvliedende krachten, maar hebben nog geen antwoord op de toenemende polarisatie. U moet allemaal het hoofd koel houden, want de komende vier jaar zullen flinke politieke stormen de kop opsteken. Daar moeten we doorheen zeilen zonder al te veel averij aan de traditioneel Nederlandse zoektocht naar brede consensus en nuchtere zakelijke oplossingen van problemen.
André Krouwel is politicoloog VU en wetenschappelijk directeur Kieskompas, andre.krouwel@vu.nl, @AndréKrouwel