Nummer 1, 26 januari 2018
Vallen onze lokale gemeenschappen uit elkaar? Als je kijkt naar het aantal partijen dat zich opwerpt als mogelijke volksvertegenwoordigers, dan zou je denken dat Nederland een levendige democratie bezit met een hoge mate van politieke betrokkenheid. Immers, nog nooit hebben zo veel partijen zich aangemeld voor de gemeenteraadsverkiezingen. Tegelijkertijd betekent deze toename ook een verdergaande fragmentatie in veel gemeenten wat coalitievorming moeilijker maakt. Ook zien we dat juist op de flanken van het politieke spectrum het aantal partijen groeit. Er is dus sprake van toenemende polarisatie, waardoor consensusvorming uit beeld raakt.
Op het eerste gezicht lijkt vooral de culturele en etnische scheidslijn sterk te polariseren. De PVV, maar ook Forum voor Democratie en vele andere politieke partijen, werpen zich in veel gemeenten op als hoeders tegen een oprukkende ‘islamisering’. Aan de andere kant van het politieke landschap zijn er partijen die stemmers met een immigratie-achtergrond mobiliseren. Naast de bestaande ‘migrantenpartijen’ gaat DENK in vijf gemeenten meedoen. Recent onderzoek naar de achterban van deze partij laat zien dat zij vooral aantrekkingskracht heeft op Nederlanders met een Turkse en Marokkaanse achtergrond. Overigens is DENK vooral populair onder de jongere kiezers, met name de tweede en derde generatie.
Traditionele issues raken verknoopt met de culturele polarisatie
We moeten dit beeld echter wel sterk nuanceren. De afgelopen maanden heb ik de programma’s van 325 politieke partijen geanalyseerd en heeft mijn onderzoeksteam met vertegenwoordigers van al deze partijen debatten gehouden over de belangrijkste issues in hun gemeente. Als je dieper en breder kijkt, komt toch een ander beeld naar voren. Hoewel de opvang van en steun aan vluchtelingen met een verblijfsstatus en moskeeën wel degelijk splijtzwammen vormen, domineren andere issues. De problematiek rond softdrugs (de ‘achterdeur’ van coffeeshops en de overlast), openingstijden van winkels, verkeer (vooral parkeren, ruimte voor de fiets versus de auto), windmolens, woningbouw (het aantal sociale huur- versus dure koopwoningen) en cameratoezicht/veiligheid op straat zijn toch de thema’s die partijen vooral uiteendrijft. Er is veel ‘gewone’ politiek dus en niet alleen maar etnische spanning.
Opvallend is wel dat deze traditionele issues verknoopt raken met de culturele polarisatie. Ruimte voor auto’s wordt gekoppeld aan taxistandplaatsen van chauffeurs met een migratie-achtergrond, winkelsluitingstijden gaan ineens over avondwinkels die gerund worden door migranten(gezinnen), cameratoezicht en coffeeshops worden gelinkt aan overlast van jongeren met een migratie-achtergrond en bij sociale woningbouw gaat het over de huisvesting van statushouders versus ‘eigen’ inwoners. Deze verknoping van traditionele lokale politieke issues met het vraagstuk van sociale integratie is opvallend en zal een dynamiek creëren in veel lokale verkiezingen die volstrekt onvoorspelbaar is. In veel gemeenten zullen de machtsverhoudingen na 21 maart 2018 flink verschuiven.
André Krouwel is politicoloog VU en wetenschappelijk directeur Kieskompas, andre.krouwel@vu.nl, @AndréKrouwel