VNG Magazine nummer 16, 25 oktober 2019
In de week dat boeren massaal demonstreren in Den Haag en klimaatactivisten actievoeren in Amsterdam bereikte mij het trieste bericht dat Nico de Boer is overleden. Nico was gefascineerd door burgers die proberen meer regie over hun eigen leven te krijgen en hoe maatschappelijke organisaties daarbij kunnen helpen. Hij stond altijd aan de kant van burgers en analyseerde hoe je de macht van gewone mensen tegen overheden en bedrijven kon vergroten. Hij bedacht daarvoor de term ‘burgerkracht’. Nico benadrukte altijd dat hij niet tegen de staat of professionele organisaties was, maar de macht van burgers stak voor hem wel erg schril af tegenover formele machtshebbers en geldschieters.
Burgerkracht is zeker niet de ‘eigen verantwoordelijkheid’ van burgers benadrukken zoals deze regering en veel gemeentebesturen doen. Dat is vaak een dekmantel voor een terugtrekkende en bezuinigende overheid die de burger in de kou laat staan, zeker burgers die het zonder steuntje in de rug simpelweg niet redden. Nico moest ook niets hebben van de professionalisering van de burgerparticipatie waar professionals ‘namens burgers’ het woord nemen. Zij staan emancipatie van burgers juist in de weg.
De vraag hoe je burgers eerder, vaker en langer bij besluiten kunt betrekken en hun invloed kunt vergroten, blijft relevant. We moeten ons vooral afvragen welke specifieke groepen niet of veel minder deelnemen aan democratische processen, omdat vaak diegenen wegblijven die lager opgeleid zijn en in een economisch precaire situatie zitten. Het sterk gepolariseerde politieke klimaat helpt daarbij niet. Bewoners met minder politieke interesse en met gematigde opinies blijven weg omdat de toon van het debat afschrikt. Extremistische en boze schreeuwlelijken zijn slecht voor de representatie in een debat, omdat onderzoek laat zien dat anderen dan denken dat hun mening afwijkt van het dominante discours. Velen houden dan liever hun mond: de zogenaamde zwijgspiraal.
De VN tikte Nederland onlangs op de vingers omdat de digitale monitoring van de allerarmsten via het risico-indicatiesysteem SyRI discrimineert en de meest kwetsbaren opsluit in uitzichtloze armoede. Echter, de vernietigende kracht van de decentralisatie en harde bezuinigingen in de welvaartsstaat hebben ook een groot deel van de middenklasse verarmd. De hoogoplopende kosten van wonen, zorg en onderwijs maken ook van de squeezed middle steeds meer overlevers in onze samenleving in plaats van participanten.
Bij de boeren zagen we hoe gefortuneerde belangen (veevoerbedrijven) dan alle ruimte krijgen om met commerciële pr-professionals een ‘boerenprotest’ vorm te geven die past in de moderne logica. Veel drama, tikkeltje geweld, populistische leuzen en weinig inhoud. Niemand is daarmee geholpen, want maatschappelijke scheidslijnen worden verdiept in plaats van overbrugd. Mensen als Nico – die juist bruggen wilde bouwen tussen verschillende belangen van burgers – zijn een uitstervende soort. En nu is er weer één minder. Rust zacht, Nico.