VNG Magazine nummer 13, 13 september 2019
Auteur: Marten Muskee | Beeld: Jiri Büller
Een goed leven voor iedereen op aarde. Dat doel heiligt vele middelen en Nederlandse gemeenten hebben daarbij iets te bieden. Zeker als het aan Wobine Buijs ligt. De burgemeester van Oss geldt als het bestuurlijk boegbeeld van de Global Goals, zij roept gemeenten op de duurzame ontwikkelingsdoelen te omarmen. Zo moeilijk is dat niet: ‘Veel van de uitgangspunten van deze doelen zijn vergelijkbaar met het dagelijks werk van gemeenten.’
De zeventien Global Goals zijn in 2015 door de Verenigde Naties vastgesteld als de nieuwe mondiale duurzame ontwikkelingsagenda tot 2030. Aanleiding voor VNG Magazine om met Buijs het gesprek aan te gaan, is de bijeenkomst op 25 september in New York waar de eerste vier jaar van de adoptie van de doelen worden geëvalueerd. Diezelfde dag is er een Global Goals actiedag in het Koninklijk Instituut voor de Tropen in Amsterdam en hijsen deelnemende Nederlandse gemeenten de Global Goals-vlag.
Bent u content met de aandacht dezer dagen voor de Global Goals?
‘Jazeker, het is nooit genoeg, maar wel belangrijk. Het is een eerste stap terwijl er al veel gezet hadden moeten zijn. We praten er altijd over, maar eigenlijk hebben we die luxe niet meer. Het kan niet zo zijn dat niet elke gemeente er tot in de vezels van doordrongen is. 71 gemeenten hebben de duurzame ontwikkelingsdoelen omarmd, dat zijn er vier jaar na dato niet genoeg. Wij zitten al eeuwenlang aan de goede kant van de wereld, is dat nog te rechtvaardigen? We staan voor een grote opgave, we moeten verantwoord omgaan met de grondstoffen en leren omschakelen van meer naar beter.’
Berlijnse Muur
Waarom voelt u zich zo betrokken bij de Global Goals?
‘Het past echt bij mij. Ik heb geschiedenis en bedrijfskunde gestudeerd, een interessante combinatie van mensen, macht, politieke systemen en het organiseren van verdienmodellen en klantbehoeftes. Als jonge moeder werd ik geconfronteerd met de economische teloorgang in Eindhoven en rond die tijd viel ook de Berlijnse Muur. Ik ben toen gaan nadenken over de wereld waarin we leven en hoe ik mijn kinderen kon helpen daarin volwassen te worden. We weten niet wat de toekomst ons brengt, daarom is het belangrijk talenten te ontwikkelen. Ik heb me altijd beziggehouden met talent en ondernemerschap en ben van mening dat het waarde heeft om iets te creëren dat er nog niet is, daarbij kijkend naar de wereld en naar de positie die jij daarin hebt. Hoe zorg je er als land voor een positie te hebben zonder anderen uit te buiten of zaken te misgunnen? Ik baseer me daarbij eveneens op de millenniumdoelen. Ook Oss kreeg met een economische crisis te maken en daarom wilde ik hier burgemeester worden. Hoe blijf je als samenleving in chaos bij je kracht? Het dna van Oss ligt bij agri en food en we zijn goed in farmacie.’
De jonge generatie snapt dat ze als wereldburgers duurzaam moeten zijn
Kunt u dit koppelen aan de Global Goals?
‘Het gaat om de balans tussen wat de wereld nodig heeft en wat de mens nodig heeft. De Global Goals draaien om menselijke waarden, het uitbannen van armoede, het verschil tussen de seksen en het recht op goed onderwijs en fatsoenlijk werk. Global Goals zijn zowel individueel als van de wereld, dat is in Oss een dominant thema. Wij gaan uit van een duurzaam basisniveau en willen op een aantal punten excellent zijn zodat we anderen kunnen helpen. Deze regio maakt bijvoorbeeld het meest duurzame stukje vlees van de wereld. Er is veel commentaar op de boeren en de productie van vlees omdat dit gepaard gaat met milieubelasting. Wij hebben alleen de kringloop nog niet geheel gesloten, daar is hier een economische opgave van gemaakt. Oss heeft ook een ongelooflijke innovatiekracht op het gebied van farmacie. De pil is bij ons uitgevonden, dan heb je het over vrouwen en hun zelfbestemming. Hier wordt voor dertig miljoen vrouwen de pil gemaakt en de VN is daarbij betrokken. In Oss gebeurt veel waaraan de betekenis van de Global Goals valt te koppelen.’
Geweldig richtsnoer
Is dit niet een ver-van-mijn-bedshow voor inwoners?
‘Iedereen wil fatsoenlijk kunnen leven. Global Goal nummer 11 gaat over duurzame steden en gemeenschappen. Oss is een soort miniprovincie met een industrieel hart omgeven door platteland, kernen, vestingstadjes, natuur en 45 kilometer Maas en kent alle problematieken en uitdagingen binnen de gemeentegrens. Hoe blijft een kleine kern leefbaar als de school vertrekt? Hoe zit die gemeenschap in elkaar en wat heeft die nodig zodat er geen eenzaamheid is? Wat doen we aan het behoud van een natuurgebied en aan een middelgrote stadskern met winkelleegstand? Dit zijn allemaal opgaven waarin de oplossing niet binnen huidige systemen en de invloedssfeer van de gemeente ligt. De Global Goals geven een geweldig richtsnoer, maar ook een taal om met partners te werken. We komen er als samenleving niet als we niet ook de wereldvraagstukken op lokaal niveau bekijken. Veel van de uitgangspunten van de Global Goals zijn vergelijkbaar met het dagelijks werk van gemeenten. Vraag daarbij is wat je extra kunt doen voor een ander daarbuiten. En ja, werelddoelen zijn een beetje een ver-van-mijn-bedshow voor bepaalde inwonersgroepen, maar de jonge generatie snapt dat ze als wereldburgers duurzaam moeten zijn.’
Hoe helpt het internationaal afsprakenkader Oss en andere Nederlandse gemeenten?
‘Het is inspirerend en geeft houvast, maar het is geen afvinklijst. We zijn met de Global Goals-lijst in de hand langsgegaan bij de programmamanagers van de traditionele gemeentelijke onderwerpen. Op de vraag waar ze zich betrokken bij voelen, pakten ze allemaal meerdere Global Goals. Toen bleek ook dat ze zich daar eigenlijk al mee bezighouden. Gemeentebreed geldt dit voor nagenoeg alle duurzame ontwikkelingsdoelen. Dat inzicht creëerde veel bewustzijn in de organisatie. Verder kent Oss het Platform Global Goals, een stichting die wij ondersteunen met 10.000 euro waarin alle gemeenteraadsfracties iemand hebben afgevaardigd en waarin ook allerlei maatschappelijke organisaties zitten. Het is dus een breedgedragen beweging.’
Oss haalt én brengt zaken in Taizhou, een Chinese farmaciestad
Hebben internationaal deelnemende steden ook effect op elkaar?
‘In oktober gaan de provincie en Brabantse steden naar de Chinese provincie Jiangsu waarmee Noord-Brabant samenwerkt. De steden hebben allemaal partnersteden in die provincie zoals Oss met Taizhou, een farmaciestad. Wij willen graag het convenant voor economische samenwerking herijken en de Global Goals betrekken. Oss haalt én brengt daar zaken. Wij zijn bijvoorbeeld benieuwd hoe zo’n miljoenenstad de zaken aanpakt en willen leren van de goede voorbeelden. Zo heeft een van de die steden de opdracht om binnen drie jaar alle conventionele bromfietsen uit de stad te bannen.’
Tranentrekkend
Bij welk van de zeventien doelen ligt uw prioriteit?
‘De positie van de vrouw is in de hele wereld tranentrekkend. Ze kunnen niet zelf besluiten wanneer ze kinderen krijgen en hoeveel. Ook in Nederland vind ik de positie van de vrouw nog niet optimaal. We hebben een papadag, dat zegt al genoeg. Het is zo ontzettend fout. Het is absoluut mijn opgave daaraan te werken, het gaat om de helft van de wereldbevolking. Een vrouw investeert altijd in anderen, in het gezin en in de toekomst. Die gaat niet voor het korte gewin. Op tv zien we een Boris Johnson en Trump samen de trap aflopen, maar waarom wordt Merkel niet in het zonnetje gezet? Dat is zo’n powervrouw.’
Waar staan we vier jaar na adoptie van de duurzame ontwikkelingsdoelen?
‘Het gaat niet snel genoeg. We hebben het hier goed voor elkaar. Zelfs in de bijstand kun je nog naar de bieb, heb je schoon water en eten en kunnen je kinderen studeren. Wij hebben veel te verliezen en mensen met een bepaalde positie of belang om dingen te houden zoals ze zijn, komen moeilijk in beweging. Wij hebben de wereld mooi ingedeeld. Daarom is het niet zo gek dat mensen uit Afrika hiernaartoe komen. Waarom zou een kind dat hier geboren wordt meer rechten hebben dan een kind dat in India wordt geboren? We hebben echt wel een opgave met elkaar. Gelukkig heb ik veel vertrouwen in de volgende generatie als ik zie hoe die daarmee bezig is.’
Geld en politiek draagvlak, op die twee zaken knelt het altijd
Hoe kunnen de gemeenten aan de slag met die werelddoelen, hoe leggen ze de verbinding lokaal?
‘Duurzaamheid is een belangrijke opdracht. We moeten regionaal energie gaan opwekken en daar in de Regionale Energiestrategieën afspraken over maken. Agendeer dit zoals bij elk beleidsdoel. Gebruik de vier a’s: je hebt een ambitie, je maakt een alliantie met partners, je agendeert die en je onderneemt actie. Zo is het Pivot Park in Oss ontstaan, een open innovatiecampus voor medicijnontwikkeling en life sciences. De aansluiting van de Global Goals op de lokale realiteit en lokale behoeften vormt niet het probleem. De vraag is hoeveel geld je hebt en waar je dat in stopt. Wij kunnen als gemeente niet de complete energietransitie financieren terwijl we ook met jeugdzorg zitten. Geld en politiek draagvlak, op die twee zaken knelt het altijd.’
Oss is tweemaal verkozen tot Meest Inspirerende Global Goals Gemeente. U heeft de zaak op orde?
‘Het is nooit op orde. Oss heeft geen specifiek Global Goals-programma opgesteld. We hebben de doelen integraal onderdeel gemaakt van het beleid, van de begroting en van de plancyclus. Niemand ontkomt eraan, de Global Goals liften mee met de reguliere zaken. Wij zijn nu bezig met de omgevingsvisie en kijken in hoeverre de duurzame ontwikkelingsdoelen een rol spelen in de wijze waarop we Oss gaan inrichten. Dat hoeft geen geld te kosten, alles wat je doet, richt je op een bepaald doel. Kunnen we dat dan in brons, zilver of goud uitvoeren? Waar zijn we goed in en waarin niet? Dat is in Oss intussen een reguliere politieke discussie geworden. De wethouders hebben dat allemaal geïncorporeerd en dragen het ook uit richting de ambtenaren. En ik zie het ook bij ondernemers naar voren komen. Het inspireert en geeft mensen enorme zingeving om aan deze doelen te werken. Iedereen werkt al onbewust aan een aantal doelen, breng dat in kaart. Dan kun je systematisch aan de slag met de Global Goals. Spiegel je eigen dna aan datgene wat de wereld nodig heeft. Daar liggen veel kansen en iedereen heeft wel iets te geven. VNG International maakt dat mooi zichtbaar via gemeenten die helpen in vluchtelingenkampen in Libanon en Jordanië.’
Mag ik concluderen dat de Global Goals intussen ook onderdeel zijn van het dna van Oss?
‘Oss realiseert zich verbonden te zijn met de rest van de wereld, daar willen we een positie in vinden, kijkend naar die sectoren die bijdragen aan het verduurzamen van de samenleving. De economische crisis bracht ons de urgentie en methode. Ons type gemeente maakt dat wij ons bezig kunnen houden met heel veel Global Goals. Dat geldt niet voor alle gemeenten. Ik snap dus heel goed dat niet iedereen ermee werkt. Het probleem is wel, dat we in onze dagelijkse daden direct verbonden zijn met wat er in de rest van de wereld gebeurt. Denk aan de klimaaturgentie, daar moet iedereen iets mee. En als je als gemeente daarbuiten breed kijkt naar de andere doelen, dan zie je dat je al het beleid kunt aanhaken, verrijken en andere partners kunt betrekken om duurzaamheid inhoud te geven.’
Wat zijn de 17 Global Goals?
In 2015 heeft de VN 17 ambitieuze doelen voor duurzame ontwikkeling vastgesteld. Deze Sustainable Development Goals (duurzame ontwikkelingsdoelen of Global Goals) werden unaniem geadopteerd door alle lidstaten en vormen voor de periode tot 2030 een belangrijke gezamenlijke agenda.