VNG Magazine nummer 4, 8 maart 2019
Auteur: Marten Muskee | Beeld: Jiri Büller
Gemeenten hebben een rol in het sturen op het geluk van hun inwoners. Daarvan is burgemeester Hans Beenakker van Tiel overtuigd. Geluk heeft alles te maken met levensvoldoening. Bijkomend voordeel: inwoners die lekkerder in hun vel zitten, participeren eerder en dat vergroot de sociale cohesie.
Fruitstad aan de Waal organiseert op 28 maart het congres Pluk het geluk in Tiel. Bezoekers zullen daar ervaren hoe gemeenten kunnen sturen op geluk als concreet onderdeel van hun ambities en beleid. Wat betreft Beenakker valt er genoeg winst te behalen om het welbevinden van inwoners te vergroten. Zelfredzaamheid en het samen ontplooien van activiteiten die het maatschappelijk belang ten goede komen, spelen daarbij een grote rol. ‘De kwaliteit van leven van onze inwoners verbeteren, dat is het bestaansrecht van de gemeente’, aldus een enthousiaste Beenakker.
Waarom organiseert Tiel een congres over geluk?
‘Directe aanleiding is het congres dat Schagen anderhalf jaar geleden organiseerde en waar wij met een delegatie aan deelnamen. Geluk is een diffuus begrip, eigenlijk gaat geluk over de kwaliteit van leven in de gemeente. Dat is de corebusiness waartoe het lokaal bestuur op aarde is. Met dit congres willen we laten zien welke factoren daaraan bijdragen. Dat zijn wat Tiel betreft de thema’s verbondenheid, gezondheid, taal – meer dan 16 procent van de inwoners hier is laaggeletterd – en geld. Met het congres wil Tiel laten zien wat het doet, om inspiratie op te halen en om kennis te delen. We putten uit het rijke onderzoek van EHERO, de denktank op het gebied van geluk van de Erasmus Universiteit Rotterdam, waarmee we het congres organiseren. Dit instituut doet onderzoek naar het belang van geluk voor de overheid, en naar wat het oplevert in economische zin als mensen zich gelukkig voelen.’
Sinds wanneer voert uw gemeente geluksbeleid?
‘Ik noem het geen geluksbeleid wat we hier doen. Wij vinden het niet zo nodig om daar specifiek beleid voor te ontwikkelen. Wel vinden we het belangrijk om initiatieven vanuit de samenleving te stimuleren. Dat doet Tiel al vier jaar via het Programmaplan Burgerparticipatie, waarbij we verschillende experimenten inzetten. Inwoners meer zelfredzaam maken en zich laten ontplooien, zijn belangrijke zaken als het gaat om de kwaliteit van leven. Dat hebben we in alle beleidsvelden doorgevoerd. Tiel heeft daarbij veel aandacht besteed aan de houding en het gedrag van ambtenaren. De inwoner staat centraal, niet langer het vakgebied van de ambtenaar. Die houding begint vruchten af te werpen. De ambtenaar stelt de kennis in dienst van hetgeen de inwoners willen. Dit is niet zozeer een beleidslijn, maar een grondhouding die overal in doorwerkt. Wij stimuleren en faciliteren ontwikkelingen in de samenleving en dat vraagt een andere houding van het ambtelijk apparaat. Een praktisch voorbeeld is het initiatief voor geveltuintjes. Iedereen vond het leuk, maar in het ambtelijk advies aan het college stond dat daar wel beleid op moest komen. Inwoners zouden weleens de hele stoep kunnen loswrikken. Dat gebeurt natuurlijk niet, inwoners denken zelf na. Dus dat hebben we losgelaten. Hetzelfde geldt voor de uitstallingsvergunning voor reclamemateriaal voor winkels, die is afgeschaft.’
Eigenlijk gaat geluk over de kwaliteit van leven in de gemeente
Veel gemeenten werken aan participatie, maar die gebruiken niet de term geluk zoals Tiel of Roerdalen en Schagen. Kijken jullie met een andere blik?
‘Wij richten ons op de belangrijke indicatoren die de kwaliteit van leven van onze inwoners verbeteren, en hebben expliciet aandacht voor wat daaraan bijdraagt. Het faciliteren van burgerinitiatieven is belangrijk, maar op zich niet zo bijzonder, dat doen meer gemeenten. Tiel richt zich echter ook sterk op de interne organisatie en startte een aantal bijzondere experimenten in de samenleving zoals de spiegelgroep. Als bestuurder spreek ik veel mensen in de stad, maar over het functioneren van de gemeente en zaken die spelen, spreek ik toch vooral met mensen uit ons netwerk. De spiegelgroep is een aselecte, representatieve groep van ruim twintig inwoners die we uit de Gemeentelijke Basisadministratie gehaald hebben. De groep komt vier keer per jaar bijeen en bespreekt via zelf aangedragen thema’s hoe de gemeente de zaken aanpakt. Zo ook over de manier waarop Tiel communiceert rond bijvoorbeeld bouwprojecten. Dat doen we op zich goed, maar alleen richting de direct omwonenden was het commentaar. Bij een groter project wil de rest van de stad graag betrokken worden. Dat commentaar betrof ook onze communicatie bij langlopende bouwprojecten zoals de herinrichting van de Waalkade. Dat was voor mij een eyeopener. Een bord met daarop uitleg en een QR-code zou dan enorm helpen.’
Is het beleid van de overheid bepalend voor het geluk van de inwoners?
‘Ons werk vormt deels een bepalende factor omdat de gemeente zich richt op de directe leefomgeving van inwoners. Daar hebben wij veel invloed op. In de top tien van ergernissen gaat het altijd om de leefomgeving. Denk aan groen, sportvoorzieningen, hondenpoep, verkeer, parkeren of de centrumvoorzieningen, allemaal zaken waar de gemeente invloed op heeft. Denk ook aan gelijke kansen in het onderwijs en de voor- en vroegschoolse educatie. Het loslaten van zaken leidt echter ook tot geluk, zoals in het buurtschap Zennewijnen waar de inwoners veel zaken zelf ter hand nemen of bij het beheer van een buurthuis in de Peppellaan door de inwoners. De ruimte die mensen krijgen, bepaalt heel erg hun gevoel van eigenwaarde.’
Hoe wordt dit ontvangen?
‘Tiel ontplooit op alle beleidsterreinen activiteiten en stelt de inwoner centraal, daar wordt positief op gereageerd. Geluk is een wat lastig begrip, iedereen heeft daar zijn eigen perceptie bij. Het is individueel bepaald of je iets ervaart als geluk. EHERO gebruikt daarvoor een quadrant met aan de ene kant geluk als kortdurende piekervaring en aan de andere kant de kwaliteit van leven op de langere termijn. Dan gaat het om levensvoldoening, dat dekt de lading beter dan geluk. Maar noem het woord geluk en je hebt er wel gelijk een gesprek over. Het is een hot item in de samenleving. Er zijn internationale indicatoren opgesteld om geluk te meten. De belangrijkste indicator is welvaart, geld maakt niet gelukkig, maar een basisniveau is wel nodig. Een tweede belangrijke indicator is het vertrouwen in de overheid. Ook dat dat vond ik een eyeopener. Als er vertrouwen is in het functioneren van de overheid en de instituties die daarmee verbonden zijn, maakt dat mensen een stuk gelukkiger. En ja, de verkiezingsopkomst was ook in Tiel laag, maar je ziet wel dat de betrokkenheid en participatie hier de laatste jaren flink toenemen. Het Fruitcorso en Appelpop, twee grote evenementen met tienduizenden bezoekers, worden geheel door vrijwilligers gedragen. Mensen met meer levensvoldoening zitten lekkerder in hun vel, willen samen meer organiseren en dat vergroot de sociale cohesie.’
Ik ben een beetje sceptisch over cijfertjes
Hoe meet u of Tiel succesvol is in het versterken van de levensvoldoening bij inwoners?
‘We hebben indicatoren in onze begroting, veel tevredenheidsonderzoeken waarin we onze dienstverlening meten, evenals klantfeedbackonderzoeken. Die zijn allemaal gericht op een bepaald domein. Een overall-indicator voor levensvoldoening zou misschien een van de opbrengsten van dit congres kunnen zijn. Volgens mij krijg je het beste beeld door met mensen in gesprek te gaan. Ontwikkelen de inwoners zich in de samenleving en ontplooien ze initiatieven? Dat is de beste indicator om te zien of het werkt, ik ben een beetje sceptisch over cijfertjes. We hebben hier een goed ontwikkeld veiligheidsbeleid dat prima resultaten levert op de veiligheidscijfers. Het is best frustrerend dat het veiligheidsgevoel niet wordt beïnvloed door de positieve lokale resultaten, maar meer door nationale of internationale incidenten. Toen ik hier aantrad, stond Tiel op nummer 1 qua woninginbraken in Nederland. Inmiddels is dat 85 procent gedaald door een stevige aanpak. We zijn gestart met buurtpreventieprojecten. Toen we daarmee begonnen bleek dat in het kerkdorp Kapel-Avezaath nauwelijks werd ingebroken. Dat komt door de sociale cohesie en die willen we ook terug in de wijken van Tiel. Er lopen nu 33 buurtpreventieprojecten en het leuke is dat het niet langer alleen om veiligheid gaat, maar veel meer over leefbaarheid. Mensen voelen zich wel veilig in hun eigen buurt, maar minder daarbuiten. Dat heeft alles met sociale samenhang te maken.’
Laten jullie je inspireren door voorlopergemeenten als Roerdalen en Schagen?
‘Daar hebben we veel contact mee. De gelukscoördinator van Roerdalen geeft een workshop op het congres, evenals Schagen. ‘Iedereen is aan het experimenteren, legt andere accenten en geeft er een eigen draai aan. De sociale samenhang in dit land is veel minder geworden, maar mensen zijn daar wel naar op zoek. Ik geloof erg in de verbinding. Tiel heeft een project om polarisatie en radicalisering tegen te gaan. De gemeente telt veel bevolkingsgroepen in de stad, 14 procent is allochtoon. We zijn dialoogtafels gestart om mensen met elkaar in gesprek te brengen en die lopen nog steeds. De behoefte aan verbinding is groot. Ons Fruitcorso is uniek in de wereld. In alle dorpen rond Tiel en in Tiel zelf maken inwoners samen wagens. Mensen vinden het leuk om maandenlang met elkaar aan iets te bouwen.’
Moet de overheid eigenlijk wel sturen op geluk?
‘Naast al die beleidsterreinen waar de gemeente invloed op heeft, is het een belangrijke taak van de overheid om voor verbinding te zorgen. Ja dus, de gemeente hoort te sturen op levensvoldoening. Waarvoor zou je anders een gemeente hebben als dat niet centraal staat? Heb niet de illusie dat je mensen gelukkig kunt maken als gemeente, dan trek je een te grote broek aan. Je kunt wel heel veel bijdragen aan de basis die inwoners nodig hebben om gelukkig te worden. Autonomie en eigen regie spelen daarbij ook een grote rol blijkt uit allerlei onderzoeken. De grootste bottleneck bij het lostrekken van initiatieven uit de samenleving is de ruimte die je geeft voor maatwerk. Als overheid zijn we gewend dat iedereen gelijk wordt behandeld, daar stellen we regels voor op. Maar als je bij inwonersinitiatieven daarin te strikt bent, komt er vaak niets van de grond.’
Op 28 maart 2019 vindt het congres Pluk het geluk in Tiel plaats. Deelnemers betalen 150 euro. Aanmelden kan via de website van Airsocial.