Auteur: Gerber van Nijendaal, plaatsvervangend secretaris Raad voor de financiële verhoudingen
Gemeenten zouden zich zelfbewuster kunnen opstellen bij het afleggen van verantwoording aan de burger voor de kosten van hun eigen keuzes, vindt Gerber van Nijendaal, plaatsvervangend secretaris van de Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv).
Jaarlijks geven gemeenten bijna 60 miljard euro uit. In zijn recente advies Eerst de politiek, dan de techniek geeft de Rfv een aanzet voor het maken van keuzes over de meest passende bekostiging voor de gemeentelijke taken. Voor een doelmatige en doeltreffende besteding van overheidsgeld is het van belang dat beslissen, betalen en genieten zo veel mogelijk in één hand komen te liggen. Dat betekent dat degene die het beleid bepaalt, ook de kosten voor zijn rekening neemt. Dit principe is in de loop der tijd steeds meer op de achtergrond geraakt.
Afhankelijk
Gemeenten zijn voor hun inkomsten in hoge mate afhankelijk van het Rijk. Deze afhankelijkheid versterkt tegelijkertijd de neiging van gemeenten om de verantwoordelijkheid voor de oplossing van de lokale en regionale financiële problemen van het Rijk te verwachten. Dit komt vaak tot uitdrukking in de vraag of bij de verdeling van het Gemeentefonds niet wat meer rekening gehouden kan worden met de specifieke problematiek van de betreffende gemeenten. Het is door het toevoegen van een nieuwe verdeelmaatstaf geen enkel probleem om zo tegemoet te komen aan deze financiële wensen. Hiermee wordt de oplossing gezocht in de techniek.
Degene die het beleid bepaalt, neemt ook de kosten voor zijn rekening
Het is voor het Rijk erg verleidelijk om aan deze gemeentelijke wensen toe te geven, zeker als de wensen van de gemeente aansluiten bij de beleidsdoelen van het Rijk. Een herverdeling van het Gemeentefonds kost het Rijk immers geen geld. Het gevaar is dat het Gemeentefonds daarmee een instrument wordt voor rijksbeleid.
Gemeenten hechten aan het zelf kunnen bepalen van het beleid. Het wezen van beleidsvrijheid is dat de gemeente verantwoordelijk is voor het te behalen resultaat. Daar hoort ook bij dat de gemeente bereid en in staat moet zijn verantwoording aan haar burgers af te leggen voor de kosten die met die keuzes verbonden zijn. Gemeenten zouden zich in dat opzicht best wat zelfbewuster kunnen opstellen en staan voor de keuzes die ze maken. Dit is geen uitnodiging om de ozb ongebreideld te verhogen. Maar wel om duidelijk te maken dat als een gemeente iets voor haar burgers of ondernemers wil betekenen daar soms ook een prijskaartje aan hangt.
Maak verschil
Een van veronderstellingen is dat regionaal economische ontwikkelingen belemmerd worden door de verdeling het Gemeentefonds. Het rapport Maak verschil van de Studiegroep Openbaar Bestuur stelt dat dit mogelijk de groei van de economie van Nederland als geheel remt. Gemeenten zouden de middelen ontberen om adequaat regionaal economisch beleid te voeren. Dit doordat de baten van de investeringen niet direct ten goede komen aan de gemeente die de lasten draagt. Een mogelijke oplossing hiervoor is om gemeenten meer te laten profiteren van de waardeontwikkeling van het onroerend goed in hun regio en deze niet via de verdeling van de algemene uitkering af te romen.
Wat goed is voor de regio is ook goed voor de gemeente
Niet onredelijk
Maar gemeenten kunnen eveneens zelf meer doen. Als ondernemers belang hebben bij gemeentelijke investeringen is het niet onredelijk dat zij daar ook aan bijdragen. Op lokaal niveau bestaat al de mogelijkheid om ondernemers via een bedrijveninvesteringszone verantwoordelijkheid te laten dragen voor het beheer en de ontwikkeling van bijvoorbeeld bedrijventerreinen. In regionaal verband is van belang dat gemeenten erkennen dat wat goed is voor de regio ook goed is voor de gemeente.
Voor de bekostiging van een gezamenlijk gedragen programma zouden gemeenten afspraken kunnen maken. Indien de gezamenlijke investeringen leiden tot een aantrekkelijker vestigingsklimaat en daarmee een stijging van de waarde van de onroerende zaken, ligt het voor de hand dat gemeenten naar rato daarvan bijdragen aan het regionale programma.
In het belang van de beleidsvrijheid dienen gemeenten eerst zelf een maximale inspanning te doen om op lokaal en regionaal invulling te geven aan hun taak voordat ze zich tot het Rijk wenden. Want als het Rijk betaalt, zal het ook willen bepalen.
Gerber van Nijendaal schreef dit betoog op persoonlijke titel.