VNG Magazine nummer 20, 21 december 2018
Auteur: Harry Bakker (Trots), wethouder Nuth
Op 1 januari fuseren Nuth, Schinnen en Onderbanken tot de nieuwe gemeente Beekdaelen. Wethouder Harry Bakker van Nuth maakt zich zorgen om de democratische legitimiteit vanwege het groot aantal gemeenschappelijke regelingen waar de drie huidige gemeenten deel van uitmaken. Hij pleit voor eenvoudigere samenwerkingsvormen.
Samenwerking via een gemeenschappelijk regeling (GR) is goed mogelijk, maar de democratische legitimatie kan in het gedrang komen. Wethouders beslissen binnen het mandaat van de raad, veelal zonder inbreng van het college. Soms zijn het ingrijpende beslissingen. Als de GR besloten heeft, is dat bindend voor de gemeente. Dat betekent dat college en raad in principe taken hebben gedelegeerd aan een wethouder en het college niet meer in control is.
Bovendien wordt via een GR een gemeente door andere gemeenten via een meerderheidsbesluit gedwongen zaken uit te voeren, terwijl de betreffende raad en het college dat mogelijk niet willen voor de eigen gemeente. De afgevaardigde wethouder kan daar niets aan veranderen. Er kunnen omstandigheden zijn waar deze dwang nodig is, maar dan moet een hogere instantie, bijvoorbeeld de provincie, dat gaan afdwingen en niet een college van een paar portefeuillehouders.
Maarten Allers van het Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden (COELO) waarschuwde eerder dit jaar in VNG Magazine ook al voor de teloorgang van democratische verhoudingen bij gemeentelijke samenwerking.
Uitgehold
Het aantal zaken dat via een gemeenschappelijke regeling geregeld kan worden, is groot. De gemeente Nuth doet mee aan circa twaalf GR’s. Als er te veel zijn, wordt de taak van het college behoorlijk uitgehold. Als er nog meer regelingen bij komen, ontstaat de vraag wat nog de rol van een autonoom college is. Het is dan ook te overwegen het aantal gemeenschappelijke regelingen terug te brengen. Dat wordt nog eens versterkt door het feit dat Nuth op 1 januari 2019 met Schinnen en Onderbanken fuseert tot de gemeente Beekdaelen. Een sanering van het aantal GR’s ligt voor de hand omdat een grotere gemeente meer taken zelf aankan én omdat drie gemeenten in verschillende GR’s meedoen.
De mandaatafgifte naar een wethouder in een GR is te ruimhartig
Is het wel reëel dat een gemeente geen veto mag uitspreken als andere wethouders via een GR beslissen over een zaak die de gemeente niet wenst? De GR is bedoeld om af te stemmen, niet om de raden of colleges uit te schakelen. De mandaatafgifte naar een wethouder in een GR is te ruimhartig en moet teruggebracht worden tot bijvoorbeeld een advies van de GR aan college of raad. Ook kan men een gemeenschappelijk besluit pas nemen als alle colleges of raden er in meerderheid mee instemmen. Dit maakt het ingewikkeld, maar dat is dan helaas nodig.
Een aanpassing van de Wet gemeenschappelijke regelingen is daarvoor wellicht nodig waarbij het democratisch gehalte van het bestuur meer in balans komt met wat men verwacht van het openbaar bestuur. Ook wordt er soms bij toetreden tot een GR een onredelijk lange termijn bedongen om te kunnen uittreden, in geval van Parkstad zelfs vijf jaar, waardoor de uitredende gemeente zich wel driemaal bedenkt vanwege de kosten. Het lijkt een voorbode van herindelen.
Advies
Mijn advies: verminder het aantal gemeenschappelijke regelingen en vervang ze door eenvoudige samenwerkingscontracten als dat nodig is. Zorg voor vetorecht als andere wethouders in een GR een gemeente dwingen tot een zaak die men niet wil of geef de provincie een rol. Een GR-besluit moet beperkt blijven tot een advies aan een gemeentebestuur. Geef gemeentebesturen weer meer beslissingsbevoegdheid binnen een GR en pas daartoe de wetgeving aan.
Het betoog van Maarten Allers is te lezen via vng.nl/betoogallers.
Schrijf ook een betoog voor VNG Magazine: redactie@vngmagazine.nl