VNG Magazine nummer 11, 21 juni 2019
Auteur: Hugo Bellaart (VVD), gemeenteraadslid Gooise Meren
De VANG-doelstelling (Van Afval Naar Grondstof), gericht op het verminderen van restafval, is ondoordacht. Het leidt tot groei van PMD (Plastic Metaal Drankverpakkingen), terwijl veel huishoudelijk, plastic afval gewoon wordt verbrand, hier of ver weg in Azië. Het beleid verdient fundamentele herziening en de gemeenteraad heeft hierin verantwoordelijkheid.
Het recyclen van huishoudelijk plastic afval is al jaren moeizaam. Alle optimistische claims ten spijt wordt naar schatting slechts 15 tot 20 procent opnieuw gebruikt in een ander product. Hergebruik van glas, papier en hout is succesvol, maar plastic blijft een drama. De oorzaak zit in de technische diversiteit en in vervuiling. Dit leidt tot onzuiverheid, ongeschikt voor producenten. Een deel van het overblijvende huishoudelijk plastic wordt verbrand, het merendeel wordt verhandeld en leidt tot milieuschade ver weg.
In 2007 werd een eerste Raamovereenkomst Verpakkingen gesloten tussen de rijksoverheid, de VNG en de verpakkingsindustrie, in 2013 gevolgd door een tweede die per 2022 afloopt. De afvalproducenten kregen zélf de verantwoordelijkheid een circulaire kringloop te organiseren om de rommel op te ruimen. Zo ontstond een industriële afvalketen die de schijn hoog houdt, want plastic heeft nu eenmaal fantastische eigenschappen en is goedkoop. Gemeenten zorgen voor de inzameling, waarbij gescheiden afvalstromen worden beloond, met voor kunststoffen buitensporige vergoedingen voor ‘bruikbaar’ afval.
Misvattingen
Er zijn een paar misvattingen. Bij de beelden van plastic afval in Azië wordt met stelligheid beweerd dat ons huishoudelijk afval nóóit buiten Europa komt, want dat is Europees zo afgesproken. De realiteit is dat de Wet milieubeheer aangeeft dat het onderscheid tussen huishoudelijk en bedrijfsafval na sortering verdwijnt. Daarmee kan het alle kanten op, het is immers niet langer ‘huishoudelijk’. Het NOS Journaal van 19 mei jl. toonde, in een door plastic overspoeld dorp in Indonesië, afval met het opschrift ‘Dubbel Zo Lekker’.
Een tweede misvatting betreft ‘recycling’. Sommigen denken aan hergebruik van afval als grondstof. Fout. In de afvalketen wordt daaronder begrepen het sorteren en bewerken om afval potentiéél geschikt te maken als grondstof voor andere producten. Maar de ongemakkelijke waarheid is dat producenten moeite hebben met onzuivere materialen, waarvan de samenstelling bovendien onvoorspelbaar is. Machines worden vervuild of beschadigd. Veel kunststof recyclaat – als het afval überhaupt zover komt – wordt daarom uiteindelijk toch afgekeurd.
Met betrekking tot plastic afval worden we collectief voor de gek gehouden
Vervuiling
Hoe heeft het zover kunnen komen? Er was weinig oog voor die technische diversiteit en daarnaast zorgde de ongelukkige keuze van de PMD-categorie voor vervuiling. Misschien was ook wel sprake van circulair wensdenken. Hoe dan ook, met betrekking tot plastic afval worden we, met enerzijds torenhoge subsidies (afkomstig uit het Afvalfonds, de verpakkingsindustrie) en anderzijds extra belastingen op restafvalverbranding, collectief voor de gek gehouden.
De Monitoringrapportages van het Afvalfonds spreken boekdelen, zo ook de verslagen van de onafhankelijke Commissie Toezicht Monitoring Verpakkingen. Daarin staat dat het meeste huishoudelijk, plastic afval gewoon verbrand of verscheept wordt. De gretigheid waarmee het restafval wordt verkleind door de grootschalige introductie van PMD-inzameling draagt zo onbedoeld bij aan een kleinere kans – door de vervuiling – op hergebruik. En als we consequent zijn dan moeten we het deel van PMD dat niet als grondstof wordt hergebruikt eigenlijk gewoon weer optellen bij het restafval.
Perverse prikkels
Wat nu? Niet alleen de industriële afvalketen van PMD verdient fundamentele herziening, ook de VANG-doelstellingen moeten overboord. Die hebben geleid tot perverse prikkels en tot afvalscheiding die – bewust? – het zicht op de werkelijkheid ontnemen. Dat besef groeit. De staatssecretaris presenteerde onlangs het goedbedoelde Plastic Pact. Ook is er een Transitieteam Kunststoffen, een nieuw overleg van de verpakkings- en afvalindustrie, kennisinstituten en het Rijk. Maar het is niet langer houdbaar. We kunnen ons onbruikbaar plastic afval beter gecontroleerd laten verbranden dan ongecontroleerd verschepen. Dat levert nog stadswarmte.
Waarom is dit relevant voor gemeenteraadsleden? Het Rijk heeft bepaald dat de regie over afvalinzameling en -verwerking per 2015 bij de gemeente ligt. Het onderwerp lijkt wat verder weg omdat gemeenten veelal samen optrekken in een gezamenlijke afvaldienst, maar het is de gemeente die verantwoordelijk is voor haar afval. Hoog tijd voor lastige vragen en strakkere kaders.
Schrijf ook een betoog voor VNG Magazine: redactie@vngmagazine.nl.