VNG Magazine nummer 6, 5 april 2019
Auteur: Leidy van der Aalst-Wolken, voorzitter Landelijke Vereniging voor Kleine Kernen | Foto: Flip Franssen
De capaciteit op het net is onvoldoende voor de energie die we moeten opwekken om aan de klimaatdoelstellingen te voldoen. Netwerken moeten uitbreiden, maar de capaciteit is vaak al vergeven aan grote partijen. Leidy van der Aalst-Wolken, voorzitter van de Landelijke Vereniging voor Kleine Kernen, luidt de noodklok.
De energietransitie leeft op het platteland – al zal niet iedereen die term gebruiken. Dorpsbewoners die energiecoöperaties oprichten en die elkaar vinden in postcodeprojecten. Zoals Hoonhorst dat bij de Europese Dorpsvernieuwingsprijs in 2017 een eervolle vermelding kreeg. Dorpshuizen en andere gemeenschapsvoorzieningen kijken kritisch naar hun energiegebruik en kiezen voor energiezuinige oplossingen en het zelf opwekken van energie, al dan niet met financiële steun van de overheid. Het zo benodigde draagvlak voor de energietransitie is door al deze initiatieven groeiende.
Maar er dreigt een flinke kink in de kabel te komen. Te veel opgewekte energie moet ingeleverd kunnen worden bij de leverancier. Daarvoor is capaciteit op het netwerk nodig. En daar komen al die kleine initiatieven steeds minder voor in aanmerking. Energieleveranciers doen liever zaken met grote projectontwikkelaars. Dan is er massa en niet het gedoe met al die kleintjes.
Onvoldoende capaciteit
De Landelijke Vereniging voor Kleine Kernen (LVKK) luidt, in vervolg op het initiatief van Drents Statenlid Peter Zwiers, de noodklok. De capaciteit op het net is onvoldoende voor de energie die we moeten opwekken om aan de klimaatdoelstellingen te voldoen. Netwerken moeten uitbreiden, maar de capaciteit is vaak al vergeven aan grote partijen.
Met verbazing hebben we vernomen dat een motie in de Tweede Kamer om buurthuizen, sportclubs en lokale energiecoöperaties voorrang te geven bij het leveren van opgewekte energie, niet is aangenomen. Dit betekent dat maatschappelijke voorzieningen mooie plannen kunnen maken, maar het zeer de vraag is of ze die energie uit zon, wind of biomassa ook kunnen leveren aan het net. Gevolg: mensen zullen afhaken en moeilijker te mobiliseren zijn. Terwijl juist nu het moment is om alle krachten te bundelen en ervoor te zorgen dat een steeds grotere groep mensen zich actief inzet voor de energietransitie.
De energietransitie vraagt een enorme inspanning van met name burgers. Veertig jaar geleden moesten we met z’n allen aan het gas en nu moet het weer helemaal anders. Deze omslag wordt bemoeilijkt doordat het inwoners ook nog eens extra geld kost: meer energiebelasting en hoge investeringen. Om draagvlak te krijgen én te houden moet daar veel tegenover staan en daar ligt een belangrijke taak voor de overheid.
Een eerlijke verdeling van partijen die toegang hebben tot het netwerk is een vereiste
Averechts effect
Er zijn subsidieregelingen, maar de toekomst ervan is onzeker. De eerder genoemde afgewezen motie werkt ook niet motiverend. Als je als overheid niet bereid bent voorrang te geven aan collectieven zoals dorpshuizen, sportverenigingen en andere burgerinitiatieven om opgewekte energie te leveren aan het netwerk, is het effect averechts. In het Klimaatakkoord zijn partijen gelijkwaardig en is het streven om 50 procent van de productie van hernieuwbare opwekking van energie eigendom te laten worden van de lokale omgeving (burgers en bedrijven).
De regio’s krijgen de opdracht om hiervoor plannen te ontwikkelen: de zogeheten Regionale Energiestrategie (RES). Er is een ontwikkelfonds van vijf miljoen euro voor coöperatieve projecten. Dat klinkt goed, maar is relatief weinig als je het op grotere schaal bekijkt. In het op te richten aanjaagfonds van vier gemeenten in de Achterhoek investeren die gemeenten al vier à vijf miljoen euro. Wij doen een dringend beroep op de bestuurders om het tij te keren en erop toe te zien dat de RES wordt uitgevoerd zoals bedoeld en indien nodig aanvullende regelgeving te treffen. Een eerlijke verdeling van partijen die toegang hebben tot het elektriciteitsnetwerk, conform het Klimaatakkoord, is daarbij een vereiste.
Volg het voorbeeld
Onze oproep aan de regionale en landelijke overheden is: benut de kansen voor het optimaal betrekken van burgers bij het opstellen van de plannen voor de Regionale Energiestrategie. Volg het voorbeeld van een aantal gemeenten in de Achterhoek om te investeren in een aanjaagfonds voor duurzame energie om lokale initiatieven te steunen en om commerciële, vaak buitenlandse investeerders, buitenspel te zetten. Neem de stem van de burgers serieus en kies niet voor de makkelijke weg van zakendoen met grote ontwikkelaars.
Schrijf ook een betoog voor VNG Magazine: redactie@vngmagazine.nl