VNG Magazine nummer 8, 10 mei 2019
Auteur: Pieter Verhoeve, burgemeester van Oudewater en lid van de VNG-commissie Bestuur en Veiligheid
Anno 2019 stemmen Nederlanders nog steeds met papier en ‘niet bevochtigd’ potlood. Pieter Verhoeve, burgemeester van Oudewater en lid van de VNG-commissie Bestuur en Veiligheid, vindt het hoog tijd voor vernieuwing.
Daags na de waterschapsverkiezingen ontving ik een vriendelijke brief van dijkgraaf Poelmann (Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, red.). Hij bedankte de burgemeesters hartelijk voor het organiseren van de verkiezingen. Hoffelijk, niet? Tegelijk verzuchtte hij dat we kennelijk nog steeds gebonden zijn aan een ouderwetse verkiezingstechniek. Inclusief het stemmen tellen tot diep in de nacht.
Nachtwerk
Hij is niet de enige bestuurder die zich afvraagt waarom het stemproces niet innovatiever kan. Het heeft ook iets vervreemdends. Kort na 21.00 uur op verkiezingsdag worden kliko’s met stembiljetten leeggekieperd op de grond. Stembureauleden, veelal geholpen door verse tellers, vouwen de omvangrijke stembladeren uit en sorteren die vervolgens in diverse stapels. Dan start het handmatig tellen, niet zelden tot in de kleine uurtjes.
Een grote meerderheid van de gemeenten heeft heimwee naar de stemcomputer. Tot 2007 werd deze door vrijwel alle gemeenten gebruikt. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2006 echter bleken deze apparaten uitleesbaar door de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst. Daarmee kon het stemgeheim niet worden gegarandeerd. De Nederlandse kiezer nam het – niet bevochtigde – potlood weer in de hand.
Verkiezingsagenda
Sindsdien is grote innovatie inzake de stemtechniek uitgebleven. Evenwel, treur niet. Er breken betere tijden aan. In het voorjaar van 2018 presenteerden de VNG en de Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken de Verkiezingsagenda 2021; het ministerie van BZK volgde een paar maanden later met de Vernieuwingsagenda. Iedere zes weken hebben deze partijen overleg om de uitvoering van deze agenda’s op elkaar af te stemmen. Drie punten daaruit licht ik toe: elektronisch tellen, openbaarmaking en centraal tellen.
Papier heeft gewicht. Elektronisch tellen is technisch mogelijk. Dit versnelt het uitslagenproces in ieder geval. En brengt de foutmarge naar beneden. Volgens het ministerie van BZK echter, zou dit nieuwe tellen nog jaren duren. De Kieswet zelf moet dan gewijzigd worden. Zelfs experimenteerwetgeving waarmee gemeenten eerder aan de slag kunnen met dit systeem, zou nog jaren op zich laten wachten. Kan dit niet sneller of anders? En wanneer neemt de Kamer nu eindelijk eens een besluit over een nieuw, bijpassend, stembiljet?
Het zou de VNG een lief ding waard zijn als het centraal tellen facultatief wordt
Sinds dit jaar zijn gemeenten verplicht de processen-verbaal van de stembureaus en de opgave van de burgemeester met stemtotalen van de gemeente elektronisch openbaar te maken. Na de afgelopen verkiezingen in maart bleek dat een groot aantal gemeenten nog niet of niet geheel aan deze verplichting heeft voldaan. Betreurenswaardig. Openbaarmaking is van groot belang om de transparantie en de controleerbaarheid van het verkiezingsproces te vergroten. En, zou Thorbecke zeggen, ‘zonder publiciteit, geene hervorming.’
Op 23 mei zijn er Europese verkiezingen. Het lijkt me een loffelijk streven dat alle gemeenten zich houden aan hun nieuwe wettelijke verplichting.
Bij de afgelopen Provinciale Staten- en waterschapsverkiezingen experimenteerde een flink aantal gemeenten met centraal tellen. Daarbij wordt tweemaal geteld. Eerst op lijstniveau, de dag daarna op kandidaatsniveau. De reacties zijn nog niet bij alle deelnemers ronduit positief. In het conceptwetsvoorstel ‘nieuwe procedure vaststelling verkiezingsuitslag’ wordt deze nieuwe procedure echter verplicht gesteld.
Behalve belangrijke voordelen, zoals de verhoging van een betrouwbaarder uitslag, zijn er nadelen. Het is logistiek ingewikkeld en de kosten zijn hoger. De internetconsultatie loopt nu. Het zou de VNG een lief ding waard zijn als het centraal tellen facultatief wordt. Geef iedere gemeente de eigen afwegingsvrijheid om al dan niet over te gaan op deze zogenaamde centrale stemopneming.
Tussenmodel
In vrijheid kunnen kiezen is een feest en een voorrecht. Een integer verkiezingsproces is een eerbetoon aan onze democratische rechtsstaat. En een ode aan alle stemgerechtigde burgers die niet alleen onderdaan, maar ook soeverein zijn.
Elektronisch tellen, openbaarmaking van de processen-verbaal en centraal tellen: het zijn zeker zinvolle vernieuwingen. Wat mij betreft echter hoort dit bij een tussenfase. De techniek staat niet stil. De digitalisering gaat voort. Het is van het grootste belang, met het stemgeheim als conditio sine qua non, ons verkiezingsproces mee te laten bewegen met de tijden waarin we leven. Wij, immers, zijn de tijden.
Schrijf ook een betoog voor VNG Magazine: redactie@vngmagazine.nl