De oude situatie is die waarin ‘bijzondere controle’ een eenmansfunctie was, waarin vooral werd gereageerd op signalen. Met de uitbreiding van het sociaal domein met de Wmo en de Jeugdwet en de ambtelijke fusie van de oorspronkelijke gemeenten van Noardeast-Fryslân (1 januari 2017), was professionalisering nodig. Daarbij is heel bewust gekozen voor een integrale aanpak. Die leidt tot een grotere focus op preventie, een bredere blik op cliënten en een enorme efficiencyslag. Vier collega’s (3,4 fte) vormen het team Toezicht Sociaal Domein Meidwaan en Soarch, dat begin 2019 startte. Ze zijn allemaal inzetbaar op de Pwet, Wmo, Jeugdwet en de BRP. Zo kan het team elke casus breed aanvliegen. Om ‘pettenproblematiek’ te voorkomen, wordt bij aanvang bepaald wie welke rol heeft in de betreffende casus.            

Preventief en positief toezicht

Een van de doelstellingen van het nieuwe team is stevige preventie. Het fundament daarvoor ligt in een nauwe samenwerking met collega’s van de intakepoort, gebiedsteams en de teams burgerzaken en veiligheid.

‘Zo sluiten we structureel aan bij de intake voor de Pwet’, zegt Michiel. ‘Hiermee voorkomen we veel onrechtmatige verstrekkingen. Natuurlijk is dat goed voor ons als gemeente, maar ook voor onze cliënten. Die behoeden we voor grote terugvorderingen en hoge boetes.’ Zijn collega’s zijn ook aangesloten bij de gebiedsteams. ‘Hier onderzoeken we momenteel pgb-dossiers op een rechtmatige verstrekking én uitvoering door zorgaanbieders. Binnen de Wmo willen we ook de verbinding met de toezichthouder kwaliteit de komende tijd verder vormgeven.’

Naast de inzet op preventie, zijn een brede blik en samenwerking bij het aanpakken van onrechtmatigheden van belang. ‘Dat gaat ook over positief toezicht’, benadrukt Michiel. ‘Zoeken naar duurzame oplossingen. Een voorbeeld? Een verward persoon die ongewild de inlichtingenplicht in het kader van de Pwet schendt, heeft geen boete nodig, maar zorg of ondersteuning.’

Michiel vertelt dat zijn team in bepaalde casussen ook samen optrekt met team veiligheid om waar nodig integraal te kunnen handelen. ‘Daarnaast hebben we korte lijnen met de politie en de woningcorporatie. Convenanten geven ons hierbij de wettelijke ruimte om gegevens te delen. Iemand die wordt aangehouden met veel onverklaarbare dure spullen in zijn achterbak, willen we bijvoorbeeld ook graag even checken bij het sociaal domein. En treffen we tijdens een huisbezoek een lege woning aan, dan geven we dat door aan team burgerzaken én de woningcorporatie. Zo streven we naar een sluitend netwerk.’

Professioneel en efficiënt

Michiel vindt het doen van zorgvuldig onderzoek een basale vereiste voor behoorlijk bestuur door de gemeente. Hij ziet dat de onderzoeken in de nieuwe situatie hier veel beter aan voldoen. Ook ziet hij dat de nieuwe werkwijze de eilandjescultuur vermindert. ‘Daar hebben alle partijen baat bij’, zegt hij.

‘Cliënten krijgen geen verschillende ambtenaren over de vloer en de toezichthouders hoeven geen onnodige meters te maken. Ze kunnen doen waarvoor ze zijn aangenomen en opgeleid.’

Dat is onder meer het onderzoeken en afhandelen van reguliere fraudetips, signalen van het Inlichtingenbureau en verzoeken van consulenten en regisseurs. ‘Daarnaast’, vertelt Michiel, ‘werken we bij voorkeur thema- en risico-gestuurd. Bij thema-gestuurd onderzoek kun je denken aan hoge indicaties binnen de Wmo of marginale inkomsten binnen de Pwet. Bij risico-gestuurd werken aan checklists bij nieuwe bijstandsaanvragen. Deze gestructureerde manier van werken bij onrechtmatigheidsonderzoeken sorteert veel meer effect.’

Naast de eigen initiatieven is het team ook aangehaakt bij de Landelijke Aanpak Adreskwaliteit en draaide het recent een groot project in het kader van de Landelijke Stuurgroep Interventieteams. Michiel: ‘Hierin voerden we als gemeente een controle uit op ‘adresfraude’ met ketenpartners zoals de Belastingdienst, UWV, SVB en politie. We controleerden verschillende risicoadressen en voerden een controle uit op een recreatieterrein. Dit gaf een enorme boost aan zowel de interne als externe samenwerking. Ook leverde het verbeterpunten op voor ons beleid ten aanzien van permanente bewoning op recreatieterreinen.’

Michiel vertelt dat die lijn tussen uitvoering en beleid wat hem betreft nog steviger onderdeel wordt van de professionele, integrale aanpak. ‘Onlangs was de dame in het nieuws die boodschappen kreeg van haar moeder en hierdoor te veel ontvangen bijstand moest terugbetalen. Later bleek hier meer aan de hand, maar wij liepen in de praktijk ook aan tegen uitkeringsgerechtigden die giften ontvingen. We hebben in beleid (zie bijlage) vastgelegd tot welk bedrag dergelijke giften zijn vrijgelaten. Dan kan hier ook geen onduidelijkheid meer over bestaan.’

Tips voor andere gemeenten

‘Ik ben heel tevreden met wat er nu staat’, zegt Michiel. ‘Een team met goed gekwalificeerde, multifunctionele toezichthouders. Wil je als collega-gemeente ook vormgeven aan integraal toezicht? Zorg dan dat beleid en processen goed op elkaar zijn afgestemd en dat je beschikt over de juiste ICT-voorzieningen. Maar het belangrijkste: zorg voor een goede projectleider. Wij hadden het geluk samen te mogen werken met Dennis Bok van TIGE. Iemand met veel ervaring met toezicht en – vanuit VNG Naleving – met integraal samenwerken in het sociaal domein. Naast advies rond de samenstelling van het team en de processen, ondersteunde hij ons ook bij het opleiden en coachen van de nieuwe garde toezichthouders. Die ‘blik van buiten’ heeft ons geen windeieren gelegd.’ 

Meer informatie

• Wilt u meer weten over het vormgeven van integraal toezicht in het sociaal domein? Neem dan contact op met Michiel van der Velde.
• Beleidsplan handhaving sociaal domein gemeenten Dantumadiel, Noardeast-Fryslân en Schiermonnikoog 2019 – 2022 (pdf)
• Beleidsregels rechtmatigheid Pwet, IOAW en IOAZ 2020 gemeente Noardeast-Fryslân (docx)