In 2020, tijdens zijn wethouderschap in Eindhoven, werd Marcel Oosterveer door een oogziekte praktisch blind. Hij was een halfjaar uit de running. Bij zijn terugkeer op het stadhuis merkte hij dat hij met zijn slechte zicht niet goed meer uit de voeten kon met de documenten die hij moest lezen. De medewerkers deden erg hun best om hem, de bestuurder, te helpen, maar het was zoeken naar de beste manier. ‘De hele organisatie bereidde zich anders voor op een gesprek, vanwege mijn oogziekte. Maar ze leverden stukken aan waar ik in het begin niet zoveel mee kon. Dat werd later wel beter. Maar het mooie was: intrinsiek was iedereen ermee bezig, de hele organisatie zette zich ervoor in.’

Razendsnel
Eindhoven paste zich in razendsnel tempo aan de wensen van de plots slechtziende wethouder aan. Word-documenten werden voortaan opgemaakt volgens een vast sjabloon dat goed te gebruiken is door een computer met een voorleesfunctie. Beeld werd voorzien van een tekstvak met een beschrijving van de foto. ‘Nu zit het echt bij iedereen in Eindhoven in het hoofd. Ik gun elke gemeente een wethouder met een beperking, omdat het medewerkers aan het denken zet over de manier waarop ze met toegankelijkheid omgaan.’

Ik gun elke gemeente een wethouder met een beperking

Na de verkiezingen van afgelopen maart keerde Oosterveer (VVD) na lang wikken en wegen toch niet terug, vanwege zijn beperking. Als ambassadeur namens de VNG loopt hij nu, samen met voormalig raadslid Yousuf Yousufi uit Hoorn, de gemeentehuizen plat om bestuurders te wijzen op het belang van digitale toegankelijkheid en om hen op weg te helpen om daadwerkelijk toegankelijk te zijn. ‘Wij doen een beroep op bestuurders om hier echt aandacht aan te geven’, zegt Oosterveer.

Deze week is de landelijke Week van de Toegankelijkheid plaats, een initiatief van Ieder(in), de koepelorganisatie van mensen met een lichamelijke handicap, verstandelijke beperking of chronische ziekte. Iedereen moet kunnen meedoen, ongeacht een eventuele beperking. De afgelopen jaren was er veel aandacht voor mensen met een fysieke beperking, maar toegankelijkheid gaat veel verder dan alleen het weghalen van fysieke drempels. 

Zelfstandig
De aandacht voor digitale toegankelijkheid neemt toe. Hoe kunnen organisaties als gemeenten hun digitale processen en websites zo inrichten dat ook mensen die doof of slechtziend zijn, of moeite hebben met lezen, toch zelfstandig hun weg kunnen vinden bij de digitale overheid?

De basis is relatief eenvoudig, zegt Yousufi: ‘Websites, subsites, mobiele apps, formulieren en documenten moeten voor alle inwoners begrijpelijk zijn en digitaal toegankelijk.’ Het gaat dan bijvoorbeeld om een voorleesvoorziening op een website, voldoende contrast op de site zodat ook mensen met kleurenblindheid of slecht zicht de tekst kunnen lezen, ondertiteling bij filmpjes (ook als deze Nederlandstalig zijn) en een beschrijving bij beeld, zodat de voorleesfunctie kan vertellen wat er op een foto te zien is, maar ook om de gebruiksvriendelijkheid en de leesbaarheid van formulieren en pdf’jes. 

We willen graag een inclusieve samenleving zijn

Yousufi startte in 2021 als ambassadeur, daarnaast werkt hij bij de gemeente Zaanstad. Tussen 2018 en 2022 was hij raadslid in Hoorn, namens de VVD. Anders dan Oosterveer heeft hij zelf geen beperking. ‘Maar ik ben al twintig jaar actief binnen de overheid, en altijd bezig geweest met dienstverlening. Die moet eenvoudig en begrijpelijk zijn. In Zaanstad werk ik aan de dienstverlening bij de Omgevingswet. Daarbij proberen we de leefwereld centraal te zetten: hoe komen de besluiten over die de gemeente genomen heeft? En kunnen we ermee werken? In Zaanstad hebben we bijvoorbeeld een webapplicatie ontwikkeld waarmee inwoners zelf een vergunning kunnen aanvragen. Iedereen moet daarmee kunnen werken.’

Gemeenten en andere overheidsinstanties moeten sinds 2020 een toegankelijkheidsverklaring publiceren voor elke website of app waar ze verantwoordelijk voor zijn. Daarin wordt gecheckt of de site of app voldoet aan de toegankelijkheidseisen en wat eraan gedaan wordt als dat nog niet zo is. 

Steeds meer gemeentesites krijgen bij die toets een zogeheten A-status, zegt Yousufi. ‘We zien echt verbetering. Toen ik startte, was er een hele groep gemeenten die nog niets hadden gedaan. Dat is nu anders. Gemeenten zijn nu druk doende om het wel allemaal voor elkaar te krijgen.’ De eerste stappen zijn gezet, stelt ook Oosterveer.

Backoffice
Maar de hele klus is groter dan veel bestuurders zich realiseren, voegt Oosterveer daaraan toe. Want met alleen de website ben je er dus niet. ‘Het toegankelijk krijgen van een pdf is een groot probleem. Ook oude foto’s en oude aanvragen van bouwvergunningen moeten toegankelijk gemaakt worden. Dat gaat niet zomaar, dat is een ingrijpend proces. Het is begrijpelijk dat gemeenten zich eerst richten op de A- of B-status voor de eigen website. Dan is in ieder geval de basis op orde.’

Beide ambassadeurs richten zich vooral op de ambtelijke en bestuurlijke top van de gemeente: gemeentesecretarissen, wethouders en burgemeesters. Want het belang van digitale toegankelijkheid moet door de hele organisatie gedragen worden, zegt Yousufi. ‘Als alleen de communicatiemedewerker die verantwoordelijk is voor de website zich inzet dan redt hij het niet als de backofficemedewerkers niet willen meedoen. Dus het helpt als het belang door het college en de gemeentesecretaris wordt uitgedragen. Gelukkig worden we door alle gemeenten met open armen ontvangen.’

En toegankelijkheid raakt álle afdelingen, zegt Yousufi: ‘Ik sprak een wethouder van een middelgrote gemeente. Die wilde dit jaar een A-status op alle aspecten van toegankelijkheid. Ze hadden ambtelijk onderzocht wat dat ging kosten: er was 65 fte voor nodig om dat dit jaar te doen. Meer dan drieduizend documenten moesten toegankelijk worden gemaakt. Dat is ook het probleem: dit lukt niet in een paar maanden.’ 

Vanzelfsprekendheid
De gemeente Opmeer is al een eind op weg. Burgemeester Gerard van den Hengel vindt het belangrijk, en bij zijn komst naar de gemeente, een jaar geleden, was de organisatie zelf ook al bezig: de B-status is al even binnen. ‘We moeten digitale toegankelijkheid vanzelfsprekend gaan vinden’, zegt Van den Hengel. ‘We willen graag een inclusieve samenleving zijn. Daarom is het belangrijk dat mensen met een beperking ook online hun weg kunnen vinden, net als mensen die digitaal niet zo vaardig zijn.’

Van den Hengel is in Opmeer de aanjager. ‘Als burgemeester ben ik verantwoordelijk voor de communicatie en voor burgerparticipatie. Dus ik zet me hiervoor in. We praten er binnen het college ook veel over.’

Voor de afdeling communicatie is de aandacht voor digitale toegankelijkheid een belangrijk onderwerp, maar ook de ICT-afdeling die verantwoordelijk is voor de website speelt een belangrijke rol. ‘Dit is een integraal vraagstuk’, zegt Van den Hengel. ‘Want we zijn hier nooit mee klaar. We willen iedere keer kijken of we het beter kunnen doen. We vragen gebruikers van de site vaak naar hun bevindingen. Daar halen we toch best vaak nog dingen uit waarmee we de bedrijfsprocessen kunnen verbeteren.’

Ondervertegenwoordigd
Het verbeteren van de digitale toegankelijkheid is ook belangrijk om een ander maatschappelijk doel te verwezenlijken. Het aantal politieke ambtsdragers met een beperking is laag. Het ministerie van Binnenlandse Zaken startte daarom een actieplan. ‘We hebben hier als slechtzienden en doven hard voor moeten vechten’, zegt Oosterveer. ‘Maar we zijn zwaar ondervertegenwoordigd. Dan helpt het als dit op orde is.’