Informatiesamenleving

dinsdag 21 december 2021

Gemeenten staan voor grote maatschappelijke opgaven, van woningbouw tot de klimaatcrisis. Dit vraagt om innovatie en slimme digitale oplossingen. Technologie biedt kansen, maar er zijn ook valkuilen. Waarden als privacy, autonomie en menselijke waardigheid kunnen door de digitalisering onder druk komen te staan.

De inzet van technologie is altijd politiek geladen. Denk aan cameratoezicht of wifi-telling, het gebruik ervan geeft invulling aan gemeentelijke taken en waarden als veiligheid en leefbaarheid. Tegelijkertijd kan het publieke waarden onder druk zetten. Bij de inzet van technologie dient men niet alleen te toetsen aan de wettelijke rechtmatigheid en doelmatigheid, ook de ethische kant moet worden besproken.

Rol van de raad

De gemeenteraad stuurt en controleert het gebruik van technologie door de gemeente. Met de hoeveelheid digitale zaken en data waar de overheid toegang tot heeft, is het zelfs voor de meest digitaal vaardige inwoners onmogelijk om hier regie over te voeren. Het gaat bovendien om ethische en politieke vraagstukken die niet beantwoord kunnen worden door (louter) de uitvoering. Het is nodig dat gemeenteraden betrokken worden. Hier staat tegenover dat raadsleden ook in staat moeten zijn om kritische vragen te stellen over de inzet van technologie. Het is aan alle onderdelen van een gemeentelijke organisatie om het politieke gesprek te faciliteren.

Ontsnap de hype

Bij gemeenten kan het zogeheten ‘technosolutionisme’ op de loer liggen. Ofwel de overtuiging dat technologie dé oplossing is voor alle (soms niet-bestaande) problemen. Marktpartijen weten hier soms handig op in te spelen. Het is verleidelijk om direct aan de slag te gaan met een nieuwe technologie die grote verbeteringen en efficiencywinst belooft. Maar de kost gaat vóór de baat. Er is kennis nodig bij de gemeentelijke organisatie om door de hype heen te prikken. Soms ligt de oplossing voor een maatschappelijk probleem niet eens in de technologie, maar in het menselijk contact, in bureaucratievrije werkprocessen of in betere samenwerking tussen organisaties.

Experimenteer

Gegeven de disruptieve aard van sommige innovatieve technologieën is het goed om eerst te experimenteren. Zo kan achterhaald worden of een technologie écht bijdraagt aan een opgave en welke effecten het heeft op publieke waarden zoals autonomie van inwoners, transparantie over wat een gemeente doet en lokale democratie. Veel gemeenten ondernemen dit soort experimenten en leren zo waar -wat hen betreft- de grens moet liggen, bijvoorbeeld bij de inzet van sensoren voor druktemetingen. De VNG ondersteunt hen bij de experimenten en bij het gezamenlijk vastleggen van deze grenzen, zoals in de Principes voor de Digitale Samenleving. Zo zorgen gemeenten voor bottom-up en praktijk gedreven regulering van technologie.

Kaders en hulpmiddelen

Sinds 2020 is er de Digitale Agenda Gemeenten 2024, een collectieve bestuurlijke agenda voor de informatiesamenleving. Een kernthema is ‘Duiden en Reflecteren’ (van waarden in de informatiesamenleving). Een nadere beleidsmatige invulling van dit thema volgt binnenkort met de gemeentelijke Agenda Digitale Grondrechten en Ethiek. Gemeenten legen hierin gezamenlijk hun ambities vast voor wat betreft het beschermen van grondrechten en het borgen van publieke waarden bij de inzet van digitale technologieën.

Daarnaast zijn er ook ‘in het veld’ al activiteiten. Zo onderzoekt de VNG in samenwerking met BZK de toepassing van de Code Goed Digitaal Openbaar Bestuur (CODIO). Dit is een waardenkader dat kan helpen het gesprek te voeren over hoe de inzet van digitale middelen verschillende publieke waarden raakt. De DataWijzer helpt raadsleden om tot een goed afgewogen en onderbouwd besluit te komen bij raadsvoorstellen waarin digitale technologie is ingezet. Verder organiseert de VNG samen met ECP  workshops ‘Begeleidingsethiek’, een methodiek waarin de ethische kwesties van onder andere dataprojecten worden blootgelegd en besproken.

Meer informatie