‘Het liefst bouwen we natuurlijk in rap tempo een heleboel nieuwe huizen’, zegt de Lelystadse wethouder wonen Adam Elzakalai (VVD). ‘Dan kunnen de statushouders doorstromen en is er weer lucht in de azc’s.’ Niet alleen statushouders zitten klem. Ook senioren en starters kunnen vaak letterlijk nergens heen. Toen Lelystad met woningbouwcorporatie Centrada om de tafel ging zitten, ontstond het idee van ‘Lars’ en ‘Lily’. Elzakalai: ‘Wij hebben een groot stuk grond beschikbaar dat de komende dertig jaar braak zou liggen. Hoe mooi zou het zijn als we daar kant-en-klare woningen kunnen plaatsen die tijdelijk wat ruimte geven?’

En zo geschiedde. Lars fase 1 – vernoemd naar de Larserdreef waar de woningen verrezen – is vorig najaar opgeleverd en telt 152 verplaatsbare units, waarvan een derde is bestemd voor statushouders en de rest voor starters, senioren en alleenstaanden. Later dit jaar komen daar dankzij zusje Lily nog eens 147 wooneenheden bij. ‘Op die manier kunnen we dus toch aan onze taakstelling voldoen’, merkt Elzakalai op.

Geen getto
De locatie ligt op de invalsroute van Lelystad en dus behoorlijk in het zicht. ‘Belangrijke voorwaarde was dus dat het er wel een beetje fraai uitziet en geen “containergetto” zou worden’, legt hij uit. En dat is goed gelukt. ‘De woningen in Lars en Lily zijn echt bedoeld als tijdelijke oplossing. Uiteindelijk is het natuurlijk de bedoeling dat mensen doorstromen naar een eigen woning in de gemeente en daar ook hun bestaan opbouwen.’

Om die beweging te stimuleren, zijn de kant-en-klare woningen relatief aan de prijs. Elzakalai: ‘Voor een studiootje met een keuken betaal je ongeveer 600 euro. Er zijn één-, twee- en driepersoonskamers en een aantal voorzieningen deel je met elkaar. Een beheerder leidt alles in goede banen en zorgt dat potentiële ruzietjes worden gesust.’ Toch gaat het er over het algemeen behoorlijk harmonieus aan toe.

Regietafel
Lelystad is niet de enige gemeente die hard op zoek is naar oplossingen voor het doorstroomprobleem. Van de opvangcapaciteit van 29.000 plekken in de asielzoekerscentra zijn er op dit moment 27.000 bezet, waarvan 11.000 door vergunninghouders die eigenlijk al lang recht hebben op een eigen woning. Zo’n 6.000 van hen wacht zelfs al langer dan de maximaal afgesproken veertien weken. ‘Dat is echt een groot probleem’, zegt Theo Weterings, burgemeester van Tilburg en als voorzitter van de VNG-commissie Bestuur en Veiligheid betrokken bij de landelijke regietafel Migratie, onder voorzitterschap van de minister van Binnenlandse Zaken, waarin naast gemeenten ook het rijk, de provincies en het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) zijn vertegenwoordigd. Vaststaat volgens Weterings dat het in elk geval anders moet dan in 2015; toen de vluchtelingencrisis er toe leidde dat overal noodopvang moest komen. ‘We weten tot welke maatschappelijke onrust dat leidde en dat willen we nu voorkomen.’

Het liefst bouwen we in rap tempo nieuwe huizen

De regietafel roept gemeenten dan ook op om de uitstroom van toegelaten statushouders te versnellen. ‘Dat is nodig om weer nieuwe vluchtelingen op te kunnen vangen op COA-locaties die hun maximale capaciteit hebben bereikt’, legt Weterings uit. ‘Als gemeenten creatieve ideeën hebben om statushouders via collectieve huisvesting versneld onderdak te geven, zoals bijvoorbeeld in Lelystad gebeurt, kunnen ook de integratie, de inburgering en de weg naar werk voor hen sneller beginnen. Een doel dat de VNG als prioriteit steeds heeft bepleit. Het COA zou dan ook niet langer alleen moeten kijken naar de toewijzing van statushouders per individuele gemeente maar regionale samenwerking moeten bevorderen om die taakstelling te behalen. Vervolgens kunnen we samen kijken naar de mogelijkheden voor werk en opleiding. Dat is in het verleden nauwelijks gebeurd. Mensen werden los van hun eigen wensen en ambities op grond van de taakstelling in gemeenten geplaatst. Gemiste kansen, zowel voor de statushouder zelf als voor de gemeenschap. Dat gaan we nu wezenlijk anders aanpakken.’

Hoopvol
‘Op zich een goed idee’, vindt Elzakalai. ‘Al blijft het ingewikkeld, want de banen zijn er nu wel maar er blijven alsnog te weinig huisvestingsmogelijkheden.’ Gemeenten zijn nu beter voorbereid, zegt hij. ‘In 2015 kwamen onverwacht een heleboel vluchtelingen in één keer. Onze samenleving was er totaal niet klaar voor en geen enkele gemeente was voorbereid met alle maatschappelijke spanningen van dien. Vandaag de dag weten we wél wat ons te wachten staat. Het woningtekort waar we nu mee kampen, maakt het een stuk gecompliceerder. Wij hebben de taakstelling gehaald en we hebben beide facetten – wonen én werken – nu aardig gecovered dus ik zie de toekomst toch wel hoopvol tegemoet.’