Download het rapport en de Kamerbrief:

• Uitkomsten onderzoek burgemeestersambt

Grote opgaven

Het rapport schetst de maatschappelijke en politiek-bestuurlijke ontwikkelingen die de afgelopen jaren van invloed zijn geweest op het lokale bestuur en het burgemeestersambt in het bijzonder. Het analyseert de grote opgaven die een gevolg zijn van de decentralisaties, de verdergaande regionalisering en de uitdagingen op het gebied van ondermijning. De maatschappelijke vraagstukken zijn complexer geworden en stellen hogere eisen aan het openbaar bestuur.

Complexer maar ook interessanter

Tegelijkertijd constateren het NGB en de VNG op basis van de Basismonitor Politiek ambtsdragers 2019 (zie hieronder) dat het in algemene zin goed gaat met de burgemeesters en de invulling van het burgemeestersambt. Zowel burgers als raadsleden en wethouders zijn veelal positief over het functioneren van de burgemeester. Het vertrouwen in de burgemeester is groot. Met name zijn of haar onafhankelijke positie wordt als cruciaal ervaren. Ook burgemeesters zelf zijn over het algemeen tevreden over hun ambt en hun werkplezier is overwegend groot. Naar onze mening is het burgemeestersambt in de afgelopen jaren weliswaar complexer, maar vooral ook interessanter geworden, met een meer regisserende en coördinerende rol.

• Beleidsmonitor Politieke ambtsdragers 2019 (pdf)

Versterking gemeenteraden is nodig

Hieruit blijkt dat het burgemeestersambt is meegegroeid met de geschetste ontwikkelingen. Er zijn naar onze mening geen grote knelpunten die direct om vergaande maatregelen vragen, maar wel aandachtspunten voor de toekomst. Zoals de positie van gemeenten en met name de gemeenteraden. Gemeenten hebben veel op hun bordje. Om het vele belangrijke werk te kunnen verrichten, moeten gemeenteraden versterkt en beter gefaciliteerd worden. Burgemeesters kunnen zich, als raadsvoorzitter en ‘linking pin’ tussen college en raad, inzetten voor deze versterking.

Permanente aanwas nieuwe taken

Ook ten aanzien van de rol en taken van burgemeesters zijn er verbeterpunten te noemen. Zo wordt de taak van de burgemeester om de bestuurlijke integriteit van de gemeente te ‘bevorderen’ regelmatig als een worsteling ervaren. Daarnaast is met name de permanente aanwas van nieuwe taken en bevoegdheden, die niet altijd logischerwijs bij het burgemeestersambt passen, een zorgpunt. Deze ad hoc-bevoegdheden maken het burgemeestersambt tot een ‘duizend-dingen-doekje’. Denk bijvoorbeeld aan de plicht om mensen te horen die gedwongen zorg nodig hebben (Wet verplichte GGZ), de mogelijkheid om de herkomst van buitenlandse giften op te vragen (wetsvoorstel transparantie maatschappelijk organisaties) en de afgifte van vergunningen aan sekswerkers (wetsvoorstel regulering sekswerk).

Toetsingskader nieuwe bevoegdheden

Om te voorkomen dat het burgemeestersambt te veel uitdijt, moet bij nieuwe bevoegdheden beter worden afgewogen of de burgemeester wel de meest aangewezen functionaris is voor deze taak. Mogelijk kan een nieuwe taak beter bij het college van burgemeester en wethouders als geheel, bij een officier van justitie of een rechter worden belegd. Een toetsingskader ‘nieuwe bevoegdheden’ is een relatief makkelijke oplossing om overbelasting te voorkomen. Daarnaast is voldoende ondersteuning bij de uitoefening van de taken en bevoegdheden cruciaal. In discussies over het takenpakket, de positie of aanstellingswijze van de burgemeester zien wij echter te vaak voorstellen of ideeën die niet doordacht zijn en die meer problemen in het lokaal bestuur veroorzaken dan oplossen.

Evenwicht met andere partijen

Bij een discussie over het burgemeestersambt moeten twee zaken in het oog worden gehouden. De eerste is het feit dat de positie van de burgemeester nauw verbonden met de gemeenteraad, met het college van burgemeesters en wethouders en met andere partijen in de samenleving. In de Nederlandse gemeenten is de afgelopen jaren een evenwicht ontstaan tussen de rol en positie van de burgemeester en die van anderen. Iedere substantiële wijziging in het ambt van burgemeester heeft daardoor invloed op de rollen en posities van die andere spelers in de lokale democratie. Om die reden zijn het NGB en VNG van mening dat een discussie over de positie van de burgemeester moet samengaan met een discussie over het gehele lokale democratische bestel.

Waarden als basis

Het tweede punt is dat aan de basis van elke discussie over stelsel- en positiewijzigingen, een doordacht gesprek moet liggen over de waarden die we als maatschappij belangrijk vinden. Door waarden als onafhankelijkheid, kwaliteit, dienstbaarheid en zorgvuldigheid als uitgangspunt te nemen, leggen we een fundament voor verstandige keuzes. Als NGB en VNG denken we graag mee over het vervolg van dit rapport, in samenhang met de andere onderzoeken, rapporten en ontwikkelingen rond de versterking van het lokale bestuur.