Simon Fortuyn werd gevraagd voor een rol in de gemeentepolitiek omdat hij beschikbaar was, niet omdat hij ‘de broer van’ was. Maar net als Pim gaat hij het debat niet uit de weg. Hij maakt zich wel zorgen over de toenemende polarisatie.

Simon Fortuyn is wethouder (Leefbaar 3B) in Lansingerland

‘Paul Rosenmöller heeft eens gezegd dat Pim als voetnoot in de geschiedenis zou verdwijnen. Je kunt nu wel zeggen dat hij op een voetstuk is geplaatst. Natuurlijk is er de nodige kritiek op hem, dat is ook niet erg. Maar het etiket dat hij extreemrechts was, een fascist zelfs, dat is nu wel verdwenen. Dat is ook een van mijn drijfveren om een bijdrage aan de politiek te leveren: mijn broer de erkenning geven die hij verdient. Het is ook raar dat hij direct na de moord niet als politiek slachtoffer werd geduid. Hij was raadslid! De ultieme erkenning kreeg hij nooit, dat was de rode draad in zijn leven. Alleen in Rotterdam, dankzij zijn eclatante verkiezingsoverwinning daar. 
Pim zou het gemeenteraadswerk zeker serieus hebben genomen. Hij had al aangegeven zowel in de gemeenteraad als in de Tweede Kamer te willen gaan. Hij zag allang dat hij in de Kamerfractie aan de slag moest. Hij had zich voorbereid op een fractie met acht, tien zetels, de rest van de kandidaten was lijs­tvulling. Uiteindelijk was het Torentje zijn ambitie, maar niet in de eerste termijn van de Kamer. Dat weet ik uit gesprekken met hem, hij had daarover ook al gesproken met andere politieke leiders, Hans Wiegel en Jan Peter Balkenende, dus hij had het premierschap niet al voor zichzelf ingevuld.
Sinds 2002 zijn in het hele land nieuwe politieke partijen opgestaan. Leefbaar Rotterdam was niet de eerste van vele Leefbaar-partijen, in Utrecht was Henk Westbroek met Leefbaar Utrecht al de grootste partij. Maar dat je ziet dat lokale partijen nu overal winnen, dat heeft Pim wel op gang gebracht. De onvrede in de samenleving viel niet meer te ontkennen en als iemand er dan postuum in slaagt met 26 zetels in de Tweede Kamer te komen – dat heeft veel mensen getriggerd om de politiek in te gaan. Daar zie ik de hand van Pim in.
Binnen Leefbaar heeft een evolutie plaatsgevonden. Veel mensen uit lande­lijke partijen sloten zich aan bij lokale partijen. Leefbaar 3B, hier in Lansinger­land, kent verschillende politieke stromingen. Het is een smeltkroes van politiek ontevredenen die binnen de constellatie van landelijke partijen niet tot hun recht kwamen. Zij zagen dat die met de rug naar de samenleving stonden, Pim heeft bloot­gelegd dat Nederland dat helemaal zat was.

Pim heeft blootgelegd dat Nederland dat helemaal zat was

Gemeenten doen nog altijd hun voordeel met de erfenis van Pim. Kijk naar de decentralisaties, als je die als gemeente goed oppakt kun je daar de menselijke maat in terugbrengen. Het meer naar de mensen toe brengen, weg van de megalomane overheid, daar maakte Pim zich druk over. Dus dat zou je wel een nalatenschap kunnen noemen, dat je als gemeente het verschil kunt maken.
Van Pim wordt wel gezegd dat hij polariseerde. Hij stelde de zaken scherp voor, maar hij schuwde het debat niet. Hij liep wel eens weg, maar dat lag dan aan de settting. Nu wordt het debat niet meer gevoerd, kritiek krijgt gelijk een polariserend karakter. Dat is niet goed, dat staat afgewogen besluitvorming in de weg. Ik maak me ook ernstig zorgen over wat er gaat gebeuren met de Omgevingswet en de verplichte burger­participatie. Mensen vinden het steeds moeilijker om besluiten te accepteren, ik vrees voor polarisatie op straatniveau.’

Simon Otjes promoveerde tien jaar na de moord op Fortuyn op een proefschrift over het effect van de toetreding van nieuwe partijen tot de politieke arena. ‘De Fortuyn-revolte was een doorbraak in de politieke cultuur.’

Simon Otjes is universitair docent Nederlandse politiek aan de Universiteit Leiden

‘2002 was een doorbraak in zowel de politieke cultuur als de politieke thema’s. Thema’s als immigratie en integratie zijn veel belangrijker geworden als daarvoor, en de relatie tussen burger en bestuur is nu een voortdurend punt van aandacht. Bij uitstek de thema’s waar Pim Fortuyn zich mee onderscheidde. En de politiek is minder voorspelbaar geworden. Een groot deel van het electoraat van Fortuyn was afkomstig van landelijke partijen waar ze tot dan toe loyaal aan waren. Veel lokale Leefbaar-partijen opereren vanuit politieke onvrede. Zij zijn het ook die de relatie burger-bestuur op de agenda zetten. We zagen het ook bij de laatste gemeenteraadsverkiezingen waarbij lokale partijen nog groter werden dan ze al waren. Een grote groep kiezers ervaart veel afstand tot de landelijke politiek en dat uit zich in een stem op lokale partijen. Onvrede zet zich heel natuurlijk om in de opkomst van nieuwe partijen. Hoe ontevredener mensen zijn over de politiek, hoe meer partijen ontstaan.
Of Rotterdam een andere stad was geworden als hij daar langer raadslid had kunnen zijn, is een ingewikkelde, hypothetische vraag. Een groot deel van zijn tijd zou hij in de landelijke politiek gaan besteden. Hij was geen wethouder geworden, hij ging voor het premierschap.
Na zijn dood moest zijn erfenis door anderen worden overgenomen. Dat ontaardde in de Tweede Kamer in een chaos. In Rotterdam bleek Leefbaar Rotterdam, de partij waarmee hij met zeventien zetels uit het niets in de raad kwam, uiteindelijk een veel sterker en stabieler merk, de partij heeft daar ook bestuursverantwoordelijkheid genomen. Ik denk dan ook niet dat Rotterdam er per se anders had uitgezien als Fortuyn nog had geleefd. 
In Fortuyns kielzog kwamen veel Leefbaar-partijen op, maar het is lastig om te zeggen of ze allemaal fortuynistisch zijn. Voor 2002 waren er ook al Leefbaren en sommige hebben best een links karakter. Er is een grote diversiteit, daar kun je niet zomaar een links/rechts-label op plakken.’