Meer vrolijkheid. Is dat de sleutel naar beweging in de kabinetsformatie? Informateur Mariëtte Hamer zei erop te hopen aan het begin van de voorbije zomervakantie. De doorgewinterde kampioen van het polderoverleg zegt zoiets niet zomaar. Vrolijkheid komt in een sfeer van vertrouwen, je kunt er niet buiten in een fijne samenwerking.

In mijn eerste VNG-jaar leerde ik veel bij over het functioneren van de overheid, en dit stemde meestal niet tot vrolijkheid. De noodzakelijke uitgaven voor de jeugdzorg bleken in de praktijk losgezongen van de financiële haalbaarheid. Het rijk wilde de rekening niet betalen. Bij de grote opgaven rond het klimaat en de woningbouw dreigt hetzelfde te gebeuren. Het gesprek tussen overheden – hoe gaan we het samen voor elkaar krijgen? – wordt niet gevoerd. Dit zet het vertrouwen en de sfeer onder druk. Wat doen we eraan?

Echte interesse in elkaar versterkt het vertrouwen

Toen Pim Fortuyn in 2002 na een politieke aardverschuiving 17 zetels haalde in de gemeenteraad van Rotterdam, was er ogenschijnlijk een complete ­impasse. De lijsttrekkers namen elkaar voor de bühne ongekend fel de maat. Maar achter de schermen vonden de nummers 2 van de onderhandelende fracties, Marco Pastors en ik, elkaar. De belangrijkste vraag in dit intensieve contact was: hoe kijk je nu echt tegen de zaken aan? Wat is voor jou moeilijk? Het kantelmoment was dat we in Fortuyns boek De verweesde samenleving stellingen vonden over respect en diversiteit zonder de – voor mijn partij onaanvaardbare – rabiate afwijzing van de islam. Zo kreeg de één z’n verhaal en de ander z’n standpunten. Een win-winsituatie. Het allerbelangrijkst was het uitgangspunt van ‘eerst begrijpen om begrepen te worden’. De basis om het eens te kunnen worden over vernieuwing en het gezamenlijke doel.

Achter de schermen van de formatie moeten de secondanten de ruimte krijgen elkaar informeel en inhoudelijk op te zoeken. De verbinding ontstaat in de verbreding en in de inhoud. Waar willen we uitkomen? Wie willen er constructief aan de slag? Zo kan het ook gaan in de relatie tussen rijk en gemeenten. Te beginnen bij ‘begrepen worden’. Gemeenten moeten niet blind zijn voor de begrotingsproblemen van het rijk. En het rijk kan de gemeenten vragen: waar zit je mee? Echte interesse in elkaar versterkt het vertrouwen. Net zo cruciaal is het bij elkaar brengen van inhoud en de financiën. Niet meer eerst inhoudelijke afspraken maken en daarna pas becijferen hoeveel geld er beschikbaar is. De grote opgaven zijn complex en langjarig, onzekerheid ligt erin besloten. Het is daarom belangrijk af te spreken dat we monitoren en waar nodig bijstellen.

Breed in gesprek, wederzijds begrip en bijstellen waar nodig. Met deze vertrekpunten voor interbestuurlijke samenwerking ontstaat een vertrouwensbasis. De vrolijkheid komt dan vanzelf.