Het is een hartelijk onthaal op de veranda van de familie Van Omme in Otterlo. Koffie met koek, overdadige bloesem, lentezon, een drachtige poes die kopjes geeft en een indrukwekkend grote hond, gelukkig even goedmoedig als z’n naamgever Baloe, de beer uit Jungle Boek.
Het is de derde generatie Van Omme op de boerderij, gelegen op tien meter van de Veluwe. Een groot bedrijf was het nooit, vader Van Omme had vijftig koeien. Hij voorzag lang geleden al dat schaalvergroting niet de toekomst was voor de boerderij, vertelt zijn zoon. Die veranderde het bedrijf samen met z’n vrouw. Nu zijn er nog tien koeien en is recreatie de hoofdtak, met een groepsaccommodatie en een bed & breakfast. Jarenlang overlegde de familie Van Omme over de veranderingen met Geert Butz van de gemeente Ede. In die gesprekken leerden ze elkaars dilemma’s en problemen kennen, raakten vertrouwd en geleidelijk ontstond een win-winsituatie. Butz hielp bij de plannen voor de functieverandering, de vrijgekomen stikstofruimte wordt ingezet voor natuur en een woninglocatie van ruim zestig woningen op een nabijgelegen braakliggend voetbalveld. Van Omme is er reuzeblij mee, hij is een man van de gemeenschap, hij wilde graag dat zijn stikstofruimte aan het dorp ten goede zou komen. De nieuwe huizen zijn een uitkomst voor jonge gezinnen.

Hij wilde graag dat zijn stikstofruimte aan het dorp ten goede zou komen

René Verhulst, burgemeester van Ede, organiseerde het werkbezoek samen met wethouder Jan Pieter van der Schans. Als geen ander kennen ze de stikstofproblematiek en de combinatie met andere ruimtelijke opgaven. Aan de rand van de Veluwe telt de gemeente 650 boeren, ongeveer twee derde daarvan zijn piekbelasters. In de regio Foodvalley werken gemeenten en de agrarische sector samen met Wageningen Universiteit aan de innovatie en omvorming van de agrarische sector. Gemeenteambtenaren zoals Geert Butz kennen de lokale situatie, de bedrijven en hun geschiedenis, ze kunnen de bedrijven verder helpen met hun duurzame toekomstplannen, coachen en de verbinding maken met andere ruimteclaims. Maar het kost tijd om zo’n band op te bouwen, dat lukt niet in drie maanden. De ambtelijke capaciteit voor dit type maatwerk houdt ook niet over. Het is al heel mooi als Butz met 40 bedrijven per jaar in gesprek kan blijven, een fractie van wat nodig is de komende tijd.
Gemeenten kunnen met hun lokale kennis een sleutelrol spelen in de aanpak van de stikstofproblematiek, mits ze tijd, capaciteit en regelruimte krijgen. Het is cruciaal dat er helderheid komt over de compensatie van boeren en een langetermijnvisie op de economische ontwikkeling. Van der Schans zegt het zo:  ‘Het land ligt stil door de stikstofimpasse, alleen in de leefwereld – naast en met de mensen om wie het gaat – kan er beweging op gang komen.’